Ярослав Мудрый (980-1054) Киевтің ұлы  кінәзі Владимер 1 Святославичтің және кінязиня Рогнеданың баласы . Шветконунгі Олованың қызы Ингегердеге үйленген . Өмірінің бірінші жартысын Ярослав Киевтің тағына таласпен өткізді. Кәмелеттік жасқа келеген соң әкесі Ростов кнәзі қылды 1013 жылы үлкен ағасы Вышеслав қайтыс болған соң Ногород кнәзі болды.1014 жылы Ярослав Киевке салық төлеуден бас тартқаны үшін әкесінің қаһарына ілінді.Киев Новгородқа шабуыл жасауға дайындалды .Бірақ,1015 жылы 15 шілдеде әкесі Владимер Святославич аяқ асты қайтыс болды.

Читать полностью »

Мақсаты: Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлерін, жасалу жолын,  сабақтас құрмалас сөйлемнің түріне ажырату, жасалу жолы мен тыныс белгілеріне тоқталу.

Читать полностью »

Тұрлаусыз сөйлем мүшелерінің бірі – пысықтауыш. Пысықтауыштар – қимылды, сынды айқындайтын сөз. Мұны анықтауыш , толықтауыштардан бөлгенде тек қана мағынасына, сөз  табының жігіне қарай бөлгеміз. Пысықтауыш тек қана үстеулердің, көсемшелердің және шылаулы сөздердің (қалай, қайтіп, қашан, кім үшін, не үшін, неліктен, не мақсатпен, кім арқылы, не арқылы, кімнің арқасында) сұрауына жауап береді. Сонымен қатар, пысықтауыштар септік жалғауының бұрма сұрауларына, есімдердің, етістіктердің шылаулы түрлерінің сұрауына жауап береді.

Пысықтауыштар басқа сөйлем мүшесінен әлдеқайда абстракттанған сөздер. Бұлардың да түп негізі объект, зат болған. Оны байқау үшін, кеше, бүгін, ертең, өте, аса, қолма-қол… сияқты үстеулердің этимологиясын қараса болғаны. Кеше-нің түбірі – кеш, бүгін – бү-күн, өте – өт (етістік), қолма-қол – қол мен қол.

Читать полностью »

Анықтауыш пен толықтауыштың негізі бір, екуі де объект, екеуін де анықтауыш деуге болар еді. Бірақ, анықтауыш абстракт та, толықтауыштың объект екендігі анық көрініп тұрады. Толықтауыш объектінің объектілігін сақтаған, дегенмен, алғашқы табиғи объект пен мына объектінің айырмасы үлкен.

Мұндағы объект неше түрлі құбылысқа айналып кеткен. Бұл құбылыстың барлығы да қоғамдағы қарым-қатынастың сәулесі. Толықтауыштың мағынасын, маңызын сұрауға қарай айырамыз. Ілік жалғауынан басқа септік жалғауларының тура сұрауы толықтауыштың сұрауы болады: кімге, неге, кімнен, неден, қайдан, кімде, неде, қайда, кімді, нені, несін, кіммен, немен.

Читать полностью »

Бастауыштың көрінісін тура көрсететін баяндауыш болса, сол баяндауыштың да, бастауыштың да кемтігін толтыратын: анықтауыш, пысықтауыш, толықтауыш. Бұлар субъектінің тура сәулесін емес, қосымша сәулесін көрсетеді. Бұл көріністі бұрма, абстракт көрініс дейміз. Бұларды осы жағынан қарап, тұрлаусыз мүше деген дұрыс. Бастауыштан басқа барлық сөйлем мүшесі субъектінің болмысын көрсетеді. Бірақ, анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш субъектінің болмыстық қасиетін негізінде көлденеңнен көрсетеді.

Анықтауыш болатынның негізгісі – сын есім, ол өзі абстрактқа айналып кеткендіктен, оның объект екенін табу өте қиын болады. Тек зат есімнен жалғау арқылы, жұрнақ арқылы болған анықтауыштың объект екендігін табу оңай.

Читать полностью »

Баяндауыш жеке я бірігіп келіп негізінде мына сөзден құралады: етістік, зат есім, сын есім, есімдік, шылау, үстеу, құрама сөздер. Негізгі сұраулары: Не қылды? Кім? Не? Қандай? Нендей? Қанша? Неше? Неткен? Не қылған? Қайда? Неде?

Читать полностью »

Сөйлемде есім (зат есім, сын есім, сан есім), есімдік, я, есімге айналған сөздер (есімше, тұйық етістік) әрі объектеніп субстантқа айналған (үстеу, одағай, шылау) сөздер дара тұрып та, күрделі тұрып та бастауыш болады.

Читать полностью »