Қасым хан – Керей ханның немере інісі Жәнібектің ортаншы ұлы. Қазақ хандығы Қасым ханның билігі кезінде шарықтай түсті. Алғашында Керей ханның баласы, тақ иесі Бұрындық ханның атты әскеріне қолбасшылық етті. Қан майданда асқан ерлігімен көзге түсті. Бұрындық хан көз жұмғаннан кейін таққа Қасым хан отырды. Қасымның хан сайлануымен билік Жәнібек ұрпағына ауысады. Қасым көптеген шайқастарда ерлігімен көзге түскен батыр, тапқыр қолбасшы болды. Ол хандық құрған 1511-1523 жылдары қазақ қоғамы жоғары сатыға көтеріліп, ең қуатты мемлекетке айналды. Ханның басты мақсаты бейбіт өмір кешу болатын. Қасым Моғолстан ханы Сұлтан Сайдпен достық қатынаста болды. 1513 жылы Сұлтан Сайд Ташкентке біріккен жорық ұйымдастыруды ұсынды, бірақ Қасым бұл ұсыныстан бас тартты.

Читать полностью »

Қасым хан дүниеден өткен соң Жошы ұрпағының хандық билік үшін өзара талас-тартысы Қазақ хандығын біраз әлсіретті. Өзбектер мен моғолдар қазақтарға қарсы одақ құрды. Сырдария бойындағы қалалар қолдан шығып кетті. Хандықтың тағына бірнеше хан отырды (Мамыш – Қасым ханның баласы, Тайыр – Әз-Жәнібек ханның немересі Әдік сұлтанның ұлы, Бұйдаш – Тайыр ханның інісі, Ақымет, Тоғым – Әз-Жәнібек ханның немересі Жәдіктің ұлы). Осы кезеңде қазақ хандығы әлсіреп, біраз тоқырауды басынан өткізді. XVI ғасыр аяғында Сығанақ, Отырар, Түркістан және т.б. сырдариялық қалалар Мәуереннахрдағы шайбандықтардың иелігінде болды.

Читать полностью »

Тәуекел – 1586-1598 жылдары хандық құрған қазақ ханы, батыр, қолбасы. Әз-Жәнібектің немересі Шығай ханның ұлы. Шығай өзінің баласы Тәуекелді саяси істерге ерте араластырып, әскери жорықтарға қатыстырады. Шығай хан Бұхар ханы Абдолламен бірігіп, Ақназарды өлтірген Баба сұлтаннан өш алуды ниет еткен. Бірақ Баба сұлтанға қарсы Ұлытау жорығында Шығай хан қайтыс болады. Тәуекел хан таққа отырысымен ата жауы Баба сұлтаннан өшін алады. Баба сұлтанның басын алып, Абдоллахқа сыйға тартады.

Читать полностью »

Есім хан – Тәуекел ханның інісі. Есім сұлтан хандық басына кездейсоқ келген адам емес. Ол бір жағынан мұрагерлік жолмен келсе, екінші жағынан халқы үшін еткен еңбегі орасан зор болатын. Атақты қолбасы, батыр, үлкен ақыл иесі болды. Сондықтан да ол хан болуға әбден лайықты адам еді. Есім хан қазақ тарихында «Еңсегей бойлы Ер Есім», «Есім ханның ескі жолы» деген аттармен қалды. Ол 1598-1645 жылдар аралығында хандық құрды.

Читать полностью »

Жәңгір хан – батыр, қолбасы, Есім ханның баласы. 1645-1652 жылдары хандық құрды. Бұл кезең қазақ тарихында қазақ-жоңғар соғысының аумалы-төкпелі кезі еді. Бұл соғыс, әсіресе қазақтарға өте ауыр тиді. 1635 жылы Жәңгір ханның еліне қалмақтар шабуыл жасап, Жәңгір айналасындағы адамдармен қолға түсіп қалады. Жеті жылдай тұтқында болады. Қалмақтардың әскери тактикасын молынан игереді. Кейін біраз серіктерімен еліне оралып, Қазақ хандығының билігін өз қолына алады. 1643 жылы Жәңгір хан әскери шеберлігінің арқасында 600 қолымен Батыр қонтайшының 50 мың әскерін талқандайды.

Читать полностью »

Ел  аузында  әз Тәуке  деп  те  аталған  Тәуке – Қазақ  хандығына 1680-1718 жылдары билік құрған хан. Тәуке хан билік жүргізіп тұрған кезеңде мемлекеттік басқару жүйесіне қатысты көптеген өзгерістер енгізіліп, жаңа заңдар жасалды. Алғаш рет мемлекеттік мәселелерді шешетін хан кеңесін құрды. Хан кеңесіне барлық қазақ руларының билері мен әскербасыларын тартты. Бұрынғы заңдарды жетілдіре отырып, «Жеті жарғы» деп аталған тарихи мәні зор жаңа заң жүйесін жасады. Бұл шараларды  жүзеге асыруда Тәуке хан дала ақсүйектерінің өкілі – билерге арқа сүйеді. Төле би, Қазыбек  би, Әйтеке би тәрізді үш жүздің үш биіне басқару тұтқасын берді.

Читать полностью »

Төле би – қазақ тарихында аса маңызды іс-әрекеттерімен бағаланатын атақты шешен, ірі қоғам және мемлекет қайраткері, қазақ халқының бірлігін қалыптастырып, нығайтуға зор үлес қосқан әйгілі үш бидің бірі. Он бес жасынан ел билігіне араласқан, ақыл-парасаттылығы, әділ шешімі, шешендік өнерімен ерекше көзге түскен. Атақты Қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке билермен бірге Тәукені хан етіп сайлауға қатысады. Үш жүздің ұлықтарын бір орталыққа бағындыруға, бірегей қазақ хандығын нығайтуға атсалысады. Жоңғар шапқыншылығына қарсы туыстас қазақ, қарақалпақ және өзбек халықтарының жауынгерлік одағын құруға бағытталған іс-шараларды жүзеге асыруға белсене араласады. Әсіресе Қазыбек би, Әйтеке бимен бірлесе отырып, қазақ халқының дәстүрлі әдет-ғұрып заңдарының жинағы болып табылатын «Жеті жарғының» қабылдануына атсалысуы ұлттық заңнама тарихымыздағы аса маңызды шаралардың бірі болып қалды. Қазақ тарихында ең бір ауыр кезеңде ел басшысы болған, екі жағындағы алып империялар Ресей, Қытай секілді алпауыт мемлекеттермен өз халқы үшін оңтайлы саясат жүргізген Абылай ханды тәрбиелеп, азамат қатарына қосуда Төле би зор еңбек сіңірген.

Читать полностью »