Халық әдебиеті, ән-жыр, Шоқан, Ақан сері, Біржан сал, Үкілі Ыбырай, Жаяу Мұсаларға қатысты оқиғаларға, көркем әдебиет пен зерттеу еңбектерге байланысты аты елге кеңінен тараған жер атауы. Сырымбет кісі есімі деседі. Сырымбет, Қырымбет деген ағайынды кісілер екен. Сырымбет шоқысы тәрізді Жақсы өңіріндегі Қалмақкөл тұсында Қырымбет шоқысы да бар. Сырымбет батыр болған деседі. Қалай да жер атауының кісі есімінен пайда болғандығы аңғарылады. Өйткені жердің табиғи бедеріне қарай қойылса басқаша болар еді.

Читать полностью »

Тараз – Қазақстан қалаларының ішіндегі ең ежелгілерінің бірі, тіпті ол VІ ғасырдың деректерінде кездеседі. 568 жылы Талас өзені жағасындағы қалада түрік қағаны Дизабула өзінің керемет ставкасында Византия елшісі Земархты қабылдаған. Бұл туралы В.Бартольдтың «Орта Азияға ғылыми мақсатпен сапардың есебі» кітабында жазылған. 629 жылы Сюань-Цзян Тараз (ежелгі аты – Далосы) қаласының Цзяньцюаннан батысқа қарай 140-150 ли қашықтықта тұратынын және оның шеңберінің 8-9 ли екендігін айтады. Қалада әртүрлі елдерден келген көпес-саудагерлер мен хусилардың (согдийлықтардың) тұратыны және олардың тілі мен әдет-ғұрыптарының,  заңдарының Қытайдағы сияқты болатыны туралы  жазылған (Зуев Ю.А. Суяб туралы Қытай деректері. 91б.). Біз бұл деректерді Тараз қаласының аса ертеден келе жатқан қала екендігі жайлы мәлімет үшін беріп отырмыз.

Читать полностью »

Торғай даласы деген кең ұғым. Мұнда Торғай қолаты деген таным бар. Торғай аңғары – Батыс Сібір жазығы мен Тұран ойпатын жалғастыратын өңір. Жеріміздің солтүстік-батысында солтүстіктен оңтүстікке қарай 800 шақырымға созылады. Ені 20-70 км аралығында. Ғалымдар зерттеуінше Торғай қолаты кезінде Батыс Сібір мен Тұран теңіздерін қосатын бұғаз болған сыңайлы.

Ғылымда Торғай қақпасы деп – Торғай үстірті мен Сарыарқа, Торғай қолаты және Обаған-Құсмұрын, Торғай-Сарықопа аралығындағы табиғи өткелді айтады. Торғай үстірті деп – жеріміздің солтүстік батыс бөлігіндегі көтеріңкі үстіртті айтады. Орал – Мұғалжар – Сарыарқа – Батыс Сібірді жалғастырады. Бұл ұзындығы 630 км ені 300 км  шамасындағы алқапты қамтиды. Торғай үстіртін қақ жарып Торғай қолаты өтеді. Орталық Торғайға үстіртті-қыратты Қарғалытау, Қызбелтау, Торғай атыраптарын жатқызады.

Читать полностью »

Есте жоқ ерте заманда «тура» тайпасы мекендеген аймақты Тұран деп атаған. Сол аймақты қазіргі түрік тектес халықтардың, соның ішінде қазақтың арғы бабалары түрік тайпалар одағы мекендеген. Сондықтан да Түркістан қаласы мен оның маңындағы үлкен аймақты ортақ атаумен Түркістан, яғни «түрік елі» деп атаған. Әрине бұл атаумен алғашқыда анағұрлым үлкен аймақ аталған. Ортағасырлар кезінде Сырдария өзенінің ортаңғы ағысынан Қаратау тауының баурайын қамти отырып, Арал теңізіне дейін созылған аймақты Түркістан жері, Түркістан уәлаяты, Түркістан өлкесі деп әртүрлі атаған. Түркістанның құрамына Отырар, Сауран, Сығанақ, Сайрам, Яссы секілді көптеген қалалар кірген. Осы қалалар алдымен түрік бабаларымыздың, сосын қазақ халқының саяси-экономикалық, мәдени және рухани орталығы болған. Ол кездерде Түркістан қаласының аты Шауғар екен.

Читать полностью »

Сарыарқаның оңтүстік-батыс шетіндегі 240 шақырымға созылып жатқан ұсақ шоқылы, аласа таулы алқап. Биіктігі 400 метрден 1134 метрге дейін жетеді. Едіге тауы, Кішітау дегендей тауларға бөлінеді. Ұлытау төңірегінде түркі қағандығы заманының белгілері – тас мүсіндер көп сақталған.

Ұлытаудан Қараторғай, Сарыторғай, Ұлы жыланшық, Терісаққан, Қаракеңгір, Жезді өзендері бастау алады.

Читать полностью »

Үстірт – маңайындағы жазықтардан жарқабақпен ерекше оқшауланып тұратын қыратты жазық. Биіктігі 200-500 м-ге дейін барады. Үстірт пайда болу жолдарына қарай құрылымдық, жанартаулық және денудациялық болып бөлінеді. Құрылымдық Үстірт өткен геологиялық дәуірлердегі теңіз орындарында кездеседі. Жанартаулық Үстірт жер астынан шыққан лавалардың жер бедерінің бұрынғы кедір-бұдырларын тегістеулеріне байланысты қалыптасады. Денудациялық Үстірт таулардың үгіліп аласаруынан қалыптасады. Үстірт Қазақстанда кең тараған. Ірілері – Үстірт, Торғай, Маңғыстау үстірттері. Үстірт – батыста Маңғыстау түбегі мен Қарабұғазкөл шығанағы, шығыста Арал теңізі мен Әмудария атырабы аралығын алып жатқан дөңесті аймақ. Оңтүстік-батыстан солтүстік-шығыс бағытта 550-600 км-ге созылған, ені 300-400 км. Ауданы – 200 мың км². Үстірттің орташа биіктігі – 150-200 м, оңтүстік-батысындағы ең биік жері – Мұзбел жоны (341 м). Тұран ойпатында орналасқан, геологиялық құрылымы ұқсас. Үстірттің солтүстік бөлігі мен шығыс бойлықтың 56°-қа дейінгі батыс бөлігі Қазақстан аумағына кіреді (Маңғыстау обл.), қалғаны Өзбекстан жерінде.

Читать полностью »

ХІV-ХV ғасырларда Сайрамға жақын маңда орналасқан Шымкент қаласы қауырт өсіп, тез дами бастады. 1425 жылы жазылған Шарафад-дин Али Иаздидің «Зафар-нама» шығармасында «Шымкент» атауы Сайрам маңындағы қыстақ ретінде ауызға алынады. Алайда кездейсоқ табылған тас қару бұл жерде адамның сонау тас дәуірінде – бұдан ондаған мың жыл бұрын пайда болғанын дәлелдейді. Ғалымдардың көрсетуінше, мұнда андроновшылар дәндік тары, бидай егіп өсірген, ірі қара мал ұстаған, қой баққан. Мыс пен қола металдарынан еңбек құралдарын – балта, пышақ, пішен шабатын шалғылар, қару-жарақ пен әшекейлер т.б. жасаған.

Читать полностью »