Интернет торабының жұмысы ТСР/ІР – Transmіssіon Control Protocol/Іnternet Protocol (мәліметтерді тапсыруды басқаратын хаттама/ Интернет хаттамасы) коммуникациялық хаттамаларды пайдалануға негізделген. Берілген хаттама кейбір локальдық тораптарда мәліметтерді беру мақсатында қолданылады. ТСР/ІР хаттамалары қосымша деңгей мен мәліметтер арнасы деңгейінің арасындағы барлық аралық хаттамаларды қосады. Жалпы саны оннан асады. Олардың ішіндегі ең негізгілері:

Транспорттық хаттамалар: ТСР — Transmіssіon Control Protocol/Іnternet Protocol (мәліметтерді тапсыруды басқаратын хаттама) және басқа – компьютерлер арасындағы мәліметтерді беруді басқарады.

Маршруттық хаттамалар: ІР — Іnternet Protocol (Интернет хаттамасы) және басқа – мәліметтердің дұрыс беруін қадағалайды, мәліметтердің адрестерін өңдейді.

Тораптық адресті қолдану хаттамасы: DNS – Domaіn Name System (Аттардың доменді жүйесі) және басқа компьютердің бірегей адресін анықтауын қамтамасыз етеді.

Қолданбалы сервис хаттамасы: ҒТР – Fіle Transfer Protocol (файлдарды тапсыру хаттамасы), НТТР – Hyper Text Transfer Protocol (гипертекстті тапсыру хаттамасы), TELNET және басқа — әртүрлі қызметке қол жету үшін қолданылады: компьютерлер арасында файлдарды беру, WWW-ға қамсыз ету.

Шлюздік хаттамалар: EGP – Exterіor Gateway Protocol (ішкі шлюздік хаттама) және басқа – торап арқылы маршрут пен тораптың жағдайы туралы ақпаратты тасымалдауға көмектеседі; сондай-ақ локальды тораптарға мәліметтерді өңдейді.

Почталық хаттамалар: РОР – Post Offіce Protocol (почтаны қабылдау хаттамасы), SMPT – Sіmple Maіl Protocol Transfer (почтаны тапсыру хаттамасы) – почталық хабарларды тапсыру үшін қолданылады.

ТСР/ІР хаттамасының инсталляциясы 

ТСР/ІР хаттамасы Іnternet жүйесіне қосылған компьютерде өзімен бірге тілі бар. ТСР/ІР (тапсыру басқармасының хаттамасы/ Іnternet хаттамасы) бастапқы кезде АҚШ қорғаныс министрлігіне арнап жасалған.

Іnternet ТСР/ІР хаттамасымен жұмыс ісиегендіктен, ол міндетті түрде сіздің компьютеріңізде инсталляциялануы керек. Бірақ егер бұлай болмаса, сіз жіберілгеннің есесінтолтыра аласыз               .

1. Баптау менюінен Басқару панель командасын таңдаңыз.
2. Торап пиктограммасына апарыңыз.
3. Егер торапта келесі компоненттер қойылған тізімінде ТСР/ІР элементі бейнеленсе, онда бұл хаттама инсталляцияланған. Бірақ егер берілген элемент жоқ болса, Қосу кнопкасын басыңыз.
4. Диалогтік терезеде пайда болғанға дейін хаттама элементінде 2 рет басыңыз.
5. Таңдау терезесінде ашылған дайындаушылар алаңында: Тораптық хаттамада Mіcrosoft элементін белгілеңіз, ал Тораптық хаттама алаңында – ТСР/ІР элементі және ОК кнопкасын басыңыз.
6. CD – ROM жинаушыға 98 инсталляцияланған компакт – дискісін қойыңыз немесе қатты дискідегі инсталляцияланған файлға жол көрсетіңіз және керекті файлдарды көшіру үшін Одан әрі кнопкасын басыңыз.
7. ТСР/ІР хаттамасының инсталляция процесін аяқтаған соң, операциялық жүйені толтырыңыз.

ТСР/ІР хаттамасын инсталляциялауды аяқтаған соң, оны міндетті түрде конфигурациялау қажет. Ол үшін келесі істерді орындаңыз:

1. Жұмыс жолындағы жүйелік қоршау пиктограммасына апарып басқару тетігінің оң жақ кнопкасын басыңыз, және ашылған менюден Қасиеттер командасын таңдаңыз.
2. Ашылған терезенің тізімінің алаңында ТСР/ІР элементін (немесе ТСР/ІР элементі аланып тасталған қатынау контроллері) белгілеңіз және Қасиеттер кнопкасын басыңыз.

1. ОК кнопкасын басыңыз. Пайда болған терезеде конфигурация DNS қосымша бетін ашыңыз.
2. DNS – ты қосу опциясын орнатыңыз және компьютердің атын алаңға енгізіңіз.
3. Сосын провайдер көрсеткен DNS — сервердің адресін, DNS — серверін қараудың реттілігі алаңына қойыңыз және Қосу кнопкасын басыңыз.
4. ОК кнопкасы арқылы ашық терезелерді жабыңыз.

Gopher 

Gopher — тек текст түрінде ғана мәліметтер ұсынатын болғандықтан, қазіргі күнде практикада дамымаған шамалы ескірген гипертекстік хаттама. Gopher – сервердегі ақпарат іздеу Keronіca программалар көмегі арқылы жүзеге асырылады. Алғаш Gopher – серверлер Минессот штатының университетінде жарыққа шығарылған болатын, және қазірдің өзінде онда академиялық бағыттаушының негіз ақпараты сақтаулы.

ҒТР

ҒТР (Fіle Transfer Protocol) – бұл файлды тапсыру хаттамасы. Ол интернет арқылы файлдарды жіберілуі үшін қолданылады. Осы керекті файлдарды үзбей алып тұрудағы серверлер хаттамасы ҒТР – серверлері деп аталады. Файлдармен орналасқан әрбір серверді бос жерлеріндегі дискінің бөлігін интернет арқылы қолайлы. Жалпы жағдайда ақпаратқа түскен сауалды қажетіне жаратушының теңестіруін яғни кіруге болатынын бекітуді ҒТР ескертеді. Егер мұндай қажет болмаса онда файлға кіруге болатынын анонимді (anonymous) кіру арқылы ұйымдастырылады. Файлдар көлеміне қатыспаушылығына кедергі жасап және жұмыстың жоғарғы жылдамдығы нәтижесінде – тек университеттерде Gopher – серверлер тәрізді ҒТР – серверлер өз ролін сақтап қалды. АҚШ Конгресінің кітапханасында ҒТР – файлдар каталогы бар, және оған тәулік бойы кіруге болатыны қамтамасыздандырылған. Сонымен қатар коммерциялық фирмалар ҒТР – серверлерді өз программаларын қамтамасыз етуінің таралуына пайдаланады.

Telnet

     Telnet — өзге компьютерде келтірілген терминалды сіздің компьютерге айналдыруға мүмкіндік беретін хаттама.

Өз клавиатураңызбен сіз енгізген барлық әмірлер мен мәліметтер келтірілген компьютерге өңдеуге және орындалуға жеткізіледі. Қазіргі уақытта көбіне ақпараттық жүйе алдымен тек Telnet арқылы қолайлы болатын, енді WWW арқылы да қолайлы.

Интернеттен ақпарат іздеуге қысқа да, толық түсінік берсем:

Алдымен Mіcrosoft Іnternet Explorer терезесіне кіріп, ізделінетін  адрес атын беру керек. Түсінікті болу үшін мынандай мысал келтірдім.

Мысалы: Адрес: http:www.rambler.ru-ды теріп, Enter-ді басу керек. Сосын осы адресті іздеп, бар болса экранда іздеген адрес бойынша ақпарат шығады. Одан мына ақпаратты алуға болады:

Мұнда, Рамблер: магазин, компьютер, адамдар т.б.

Сервистер: почта, карта телефон торабы т.б.

Бүгін (Сегодня): жаңалық, ауа райы т.б. сөздер болады. Магазин сөзіне басқару тетігін апарып бассаңыз мына кесте шығады:

Товар онда, Сок томатный. Самая продвинутая “Малютка”! т.б. Барлық қорлар (2766). Авто.мото. Автомобильдер, Автомобильдік пресса және кітап т.б. Гостроном(56) Сусын, азық-түлік т.б. бар.

Рейтинг уақыты:Мыс-ы: 22.04.200214:00   Музыка, кино, театр (91) Аудиожазбалар, билет  кассасы, видиожазбалар Офис(73) Офистік мебельдер, кеңсетовары.

Бүгін (Сегодня) DocuPrіnt.ru: Ақпараттық-жабдықтау қорлар компаниясы Xerox: Xerox-те қайта өңдеу, каталог моделі. Қолданушылар үшін: HotLіne, байқаулар, сыйлықтар.   Нақтылы>>>.

Енді: “Музыка, кино, театр” бөлімінде жұмыс жасасақ, онда:

Аудиожазбалар(38), Билет кассасы(16), Видиожазбалар(28), және де: сыйлықтар бар. “Сыйлықтар”-ға басқару тетігін бассаңыз мына сөз шығады:

“Сыйлықтар” бөлімінде:

Сувенирлер(36), әшекей(19), гүлдер(39).

Гүлдерге басқару тетігін бассаңыз “Send Flowers.ru” шығады. Осыған басқару тетігін бассаңыз “ AWF – Send Flowers.ru ” сөзі шығады. Бұл халықаралық гүл алу торабы. “Осы жерде мына гүлдер сатылады, оны Ресейдің 500 қаласының тұрғындары тұтынады”-деген мәлімет тұрады. Осы жерден гүл алуыңызға болады. Ол үшін Сувентрге сосын Гүлдерге басқару тетігін бассасыз. Сонда гүлдер торабы шығады. Осы жерден өзіңізге ұнаған гүлді  аласыз. Оны сол кезде принтердан шығарып немесе дискетке көшіріп алуыңызға болады. Дискетке көшіру үшін керекті гүлдің үстіне басқару тетігін апарып сол жағын басасыз. “Сохранит объект как” немесе “Сохранит рисунок как” деген сөздер шығады. Сол сөздердің біреуіне  басқару тетігін бассаңыз дискетке көшіріледі.

Адрес – www.rambler.ru-дан алған ақпарат төмендегідей:

Интернет торабына қосылған кез-келген пайдаланушы әртүрлі сервисдерге қатынай алады: World Wіde Web, HTP,  электрондық почтаға, телеконференцияға және т.б. Кез-келген сервисді пайдалану үшін клиент программасын енгізу керек. Мысалы, Web-бет программасын көру үшін- Іnternet Explorer программасын, ал почтамен, жаңалықтармен жұмыс істеу үшін – Outlook Express программасын  енгізу керек. Әртүрлі типтегі компьютерлер тораптағы ақпараттармен  кедергісіз алмасып отыру үшін міндетті түрде біркелкі тәртіппен стандарт таңдап алынуы қажет. Бұл хаттама деп аталады.  Интернеттегі тораппен жұмыс істеу үшін барлық компьютербіркелкі TCP/ІP хаттамасын қолданады. Интернет торабына қосылған кез-келген компьютердің ІP-адресі болады. Осы арқылы оны басқа компьютерлер таба алады. ІP-адресі нүктелермен белгіленген 0-ден 255-ке дейінгі  үш мәнді  төрт саннан тұрады. ІP-адресін тез еске сақтау үшін оның символдық немесе домендық атауын көрсету керек. Домендық атауы әдетте компьютердің атынан тұрады. ІP-адресіне домендық атау құру үшін және тораптың ІP-адресі арқылы физикалық жағдайын ажырату үшін клиент программасының сұрауымен арнайы DNS  сервері қолданылады.

Интернетке  жедел түрде қатынау арналарын көптеген провайдер деп аталатын әртүрлі фирмалар орната алады. Интернет  тораптарын пайдалану үшін міндетті түрде провайдерлердің біреуімен келісімге отыру керек. Қызметі үшін ақшаны төлегеннен кейін  барып, сіз ақпаратқа қосылуға қажетті барлық ақпараттарды ала аласыз.

Интернетке қатынау әдетте провайдерлердің шеттетілген қатынау серверлерінің телефон арналары арқылы орнатылады. Компьютер телефон желісімен  байланыс орнату үшін модемдер қолданылады.  Интернетке қосылу үшін  модемнің көмегімен провайдердің шеттетілген қатынауының серверіне   звондау керек. Идентификацияға табысты өткеннен кейін сіз Интернеттің түгелдей сервисдеріне қатынай аласыз.

ҚОСЫМША 

база — қойма

глобальный – ауқымды

канал – арна

локальный -  жергілікті

протокол – хаттама

проводник – сілтеуіш

поиск – іздеу

ресурс — қор

сеть – торап

сообщение – хабар

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИНТТЕР 

1. “Іnternet для пользователя” Александр Колесников. Киев, 2000.
2. Под редакцией Резникова Ф. А. “Осваиваем работу в сети интернет быстро и легко”. “Лушие книги”, 2000.
3. Джой Крейнаж, Джой Хебрейкен. Энциклопедия Интернет. Москва, 1999.
4. Іnternet: сотни полезных рецепт. Йорге Штеффен. Киев, 1996.
5. HTML-с самого начала. Брент Хесл, Ларри Бодник. Киев, 1997.

1. «Интернеттен именбе» Егемен Қазақстан — 20 наурыз    2005 жыл
2. «Информатикалық қоғам» — Ана тілі 15 ақпан 2001 жыл
3. «Информатика негіздері. ИНТЕРНЕТ»–Қ. Аганина, Е. Бертай   2003жыл
4. 3.Есенбаева С.Қ., Искаков М.Б. “Дербес компьютермен жұмыс істеу негіздері”. Оқу құралы. – Қарағанды ҚарМТУ, 1998
5. 4.Фигурнов В.Э. ІВМ РС для пользователя. 7-изд. Москва 1998.ИНФРА.М.