Дәріс мақсаты: Қаныққан карбонильді көмірсутектердегі қосылу реакциялары қасиеттері

1. Қаныққан карбонильді көмірсутектердегі қосылу реакциялары.

2. Қосылу реакцияларының механизхмі

3.Әсер етуші факторлар

Органикалық реакциялардың классификациясын барлық реакцияларға ортақ белгілердің негізінде жүргізеді: бастапқы және соңғы өнімдердің құрылысы мен құрамы; әрекеттесетін бөлшектердің тотығу дәрежелерінің өзгеруі; реакцияның жылулық эффектісі; оның айналулығы және т.б. Органикалық реакциялар өте жиі келесідей белгілерге байланысты жіктеледі:  Реакцияның соңғы нәтижесі бойынша (бастапқы және соңғы өнімдердің құрылысын салыстыру негізінде); Элементар реакцияға қатысқан бөлшектердің минималды саны бойынша; Әрекеттесетін молекулалардың ковалентті байланыстарының үзілу механизмі бойынша. Ыдырау реакцияларының нәтижесінде күрделі органикалық қосылыстардың молекуласынан бірнеше күрделірек немесе жай заттар бөлінуі мүмкін: Бұл реакция типтеріне мыналар жатады:

• крекинг реакциясы – қыздыру кезінде және катализатор қатысында үлкен молеклалардың көміртегілік қаңқасының ыдырауы (жоғары температурадағы ыдырау реакцияларын пиролиз деп атайды);

Алмасу реакциялары (элиминирлену) – бастапқы органикалық қосылыстың молекуласынан көміртегілік қаңқасының сақтай тұра, атомдық топтардың айырылуы.
Органикалық қосылыстың молекуласы және жай және күрделі заттардың молекуласы жаңа молекулаға бірігеді, бірақ басқа реакция өнімдері түзілмейді: Органикалық химияда бұндай реакцияларды қосылу реакциялары деп атайды. Қосылу реакцияларына сондай-ақ полимеризация реакциялары да жатады:

Органикалық қосылыстың молекуласындағы атом немесе атомдық топтама басқа атоммен орынбасылады (немесе атомдық топтамамен ): Бұл реакция типін айырбастау реакциясына жатқызуға болады, бірақ органикалық химияда «орынбасу» термині тиімдірек, өйткені айырбастауда органикалық молекуланың тек кіші бөлігі ғана қатысады.
Органикалық қосылыстарда молекуланың бір бөлігінен екінші бөлігіне жеке атомдардың немесе атомдар топтарының өздерінің сандық және сапалық қасиеттерін жоғалтпай (миграция) ауысуы жүреді: Бұл жағдайда бастапқы зат және реакция өнімі бір біріне изомерлер болады (құрылымдық немесе кеңістіктік).

Мысалы, қайта топталудың нәтижесінде молекуланың көміртегілік қаңқасы өзгеріп кетуі мүмкін:

Тотығу – тотықсыздану реакциялары – молекулаға кіретін атомдардың тотығу дәрежесін өзгерте жүретін реакциялар. Бұндай типтегі органикалық реакциялар үшін бейорганикалық реакцияларға қолданылатын заңдылықтар да қолданылады.  Тек айырмашылығы органикалық химияда тотығу-тотықсыздану процесстері сол затқа қатысты қарастырылады және молекуланың реакциялық орталығы болатын көміртегінің тотығу дәрежесінің өзгеруіне байланысты қарастырылады. Бұндай реакциялар қосылу, орынбасу,  алмасу және т.б. реакциялардың типтері бойынша жүруі мүмкін.

Егер органикалық молекуладағы көміртегі атомы тотықса (электртерістілігі жоғарырақ атомға өз электрондарын береді), онда бұл процессті тотығу-тотықсыздану реакциясына жатады, өйткені тотықтырғыштың тотықсыздану өнімі (әдетте бейорганикалық зат) берілген реакцияның соңғы мақсаты болмайды. Керісінше, тотықсыздану реакциясы деп органикалық заттағы көміртегі атомының тотықсыздану процессін айтамыз. Жиі органикалық химияда тотығу және тотықсыздану реакцияларын сутегі және оттегі атомдарын жоғалту немесе қосып алуға байланысты реакцияларды қарастырумен шектеледі. Егер зат Н атомын жоғалтып, және (немесе) О атомын тапса, онда ол тотығады. Құрамында оттегісі бар тотықтырғыштарды мына беліемен [O] белгілеуге болады:
Егер Н атомын қосып алып немесе О атомын жоғалтқан болса, онда зат тотықсызданады. Тотықсыздандырғыш мына белгімен белгіленеді [H]:

Өзінің қосылыстарында көміртегінің тотығу дәрежесі -4 бастап (мысалы, метанда CH₄) +4 дейін диапозон аралығында  өзгереді (CO₂). Органикалық қосылыстарда бір молекуладағы көміртегі атомы әртүрлі тотығу дәрежесін көрсете алады:

^-3CH₃-^-1CH₂-OH

Өзін өзі бақылау сұрақтары:

1. Спирттер, олардың ж»ктелуі

2. Спирттердің құрылысы, номенклатурасы

3. Спирттердің алыну жолдары

4. Спирттердің химиялық қасиеттері

Силлабус соңындағы негізгі әдебиеттер тізімінен 1-11 әдебиеттерді қарастыруға болады.