Дәріс мақсаты: Студентке Ароматика лық субстраттар, орын басушылардың жіктелуі.

ры туралы түсінік беру. (Молекулалық құрлысын, алыну әдісін,  химиялық қасиеттерін,

1. Ароматика лық субстраттар, орын басушылардың жіктелуі.

2. Номенклатурасы мен изомериясы

3. Алыну жолдары

4. Физикалық және химиялық қасиеттері

5. Қолданылуы

Молекула құрамында карбоксил топшасы – СООН бар көмірсутек туындыларын карбон қышқылдары деп атайды. Жалпы формуласы:         R – CООН

Карбоксил топшасы «тотығу дәрежесі» бір көміртек атомына келетін оттектің мөлшері бойынша жоғары функционалдық топша. Оны алкан – спирт – альдегид – қышқыл қатарынан көруге болады.

R-CH₃-R-CH₂OH-R-COH-R-COOH

Карбон қышқылдары құрамында корбоксил топшасының санына қарай бір негізді (монокарбон), екі негізді (дикорбон) және көп негізді (поликорбон) болып бөлінеді. Корбоксил топшасы байланысқан радикалдың сипатына қарай қаныққан және қанықпаған карбон  қышқылдары болады.

Карбон қышқылдарының малекуласында кездесетін басқа функционалдық топшаларға қарай ооларды амин қышқылдары, окси қышқылдары және оксоқышқылдар деп бөледі.

            Номенклатура және изомериясы

	тарихи	рационалдық	систематикалық
НСООН	Құмырсқа қышқылы	—-	Метан қышқылы
СН3 — СООН	Сірке қышқылы	Метилсірке қышқылы	Пропан қышқылы
СН3 – СН2 -СООН	Пропион қышқылы	Метилсірке қышқылы	Пропан қышқылы
СН3 – СН–СООН СН3	Изомай қышқылы	Диметил сірке қышқылы	2-метил пропан қышқылы
СН3–(СН2)3 — СООН	Валериан қышқылы	Пропил сірке қышқылы	Пентан қышқылы
СН3-(СН2)4-СООН	Капрон қышқылы	Бутил сірке қышқылы	Гексан қышқылы

Жоғарғы май қышқылдары адам өміріне қажетті майдың құрамында кездеседі. Олардың ішіндегі ең маңыздылары пальматин C₁₅H₃₁COOH және Стеорин C₁₇H₃₅COOH қышқылдары бұл қышқылдар иіссіз,дәмсіз, суда ерімейтін қатты заттар. Жоғарғы май қышқылдарының тұздарын сабын дейді. Ең маңыздысы  C₁₅H₃₁COONa,  C₁₇H₃₅COONa.

Na-сабыны қатты, K-сабыны сұйық. Сұйық сабынды медицинада жиі қолданады, соған орай оны медициналық сабын деп те атайды.

Сабын өндірудің негізгі әдісі майларды сілті ерітіндісімен гидролиздеу.

H₂C-O-CO-C₁₅H₃₁                        CH₂-OH

HC-O-CO-C₁₅H₃₁  + 3NaOH—— CH-OH  +3C₁₅H₃₁COONa

H₂C-O-CO-C₁₅H₃₁                              CH₂-OH

Бұл реакция сабындау деп аталады.

Майлар дегеніміз үш атомды спирт глицеринмен жоғарғы май қышқылдарынан түзілетін күрделі эфирлер.

Жалпы формуласы:

H₂C-O-CO-R₁       R₁R₂R₃ жоғағарғы май қышқылдарының радикалдары.

HC-O-CO-R₂

H₂C-O-CO-R₃

Глицерин барлық   табиғи майлардың құрамына кіретін майдың тұрақты құрам бөлігі. Қышқыл қалдығының сипатына қарай майларды қатты және сұйық майларға бөледі. Қатты майларға (сиыр,қой,шошқа) майлары жатады.

Олар қаныққан май қышқылдарының глицеридтері. Сұйық майларға (өсімдік, күнбағыс,мақта,зығыр және т.б.) жатады. Олар қанықпаған жоғарғы май қышқылдарының глицеридтері.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Ароматика лық субстрат- тар, орын басушылардың жіктелуі.

2. Номенклатурасы мен изомериясы

3. Алыну жолдары

4. Физикалық және химиялық қасиеттері

5. Қолданылуы