Дәріс мақсаты: Студентке электрофильді қосылу реакцияларының маңызын көрсету

1. Қанықпаған көмірсутектердегі  қосылу реакциялары

2. Алкен мен алкиндегі қосылу реакциялары

3. Алыну жолдары

4. Химиялық қасиеттері

5. Қолданылуы

Органикалық қосылыстардың реакциялары (органикалық реакциялар) жалпы химиялық реакциялардың жүру заңдылықтарына бағынады. Бірақ олардың жүруі бейорганикалық қосылыстардың әрекеттесуіне қарағанда, аса күрделірек. Сондықтан органикалық химияда реакцияның механизімін меңгеруге көбірек көңіл бөлінеді. Органикалық реакциялардың жалпы саны өте көп, ал олардың жүру механизмі одан әлде қайда аз. Реакция механизмі туралы көзқарас үлкен мәліметтерді жүйелеуге және органикалық химияны оқығанда оны оңай түсініп, меңгеруге мүмкіндік тудырады. Органикалық қосылыстардың реакцияларының негізін аса тереңірек түсіну үшін жалпы химияның 8-9 сынытарда өтетін негізгі түсініктерін еске түсіру қажет:

• Химиялық реакция;
• Химилық реакцияның жылдамдығы;
• Активация энергиясы;
• Реакцияның жылулық эффектісі;
• Химиялық тепе-теңдік;
• Катализ.
• Құрамы мен құрылысының өзгеруімен жүретін заттардың айналу процессі химиялық реакция деп аталады.

Бұл процесстің негізі бастапқы заттардағы химиялық байланыстардың үзілуі мен реакция өнімдеріндегі жаңа байланыстардың пайда болуында. Егер реакциялық қоспаның заттық құрамы өзгермесе, реакция аяқталды деп есептелінеді.

Химиялық реакция келесі теңдеу түрінде жазылады, мысалы:

Органикалық қосылыстар қатысатын реакция теңдеулерінде (органикалық реакциялар)  теңдік белгісі бағыттаушы стрелкамен алмастырылады (өйткені  теңдік белгісі «=» қос байланыс белгісімен сәйкес келіп тұр. Органикалық қосылыстардың реакцияларында, өзгерістер молекуланың бөлігін ғана қозғайды, ал оның негізгі құрылысы сақталады (көміртегілік қаңқа). Мысалы:

1. Бейорганикалық реакцияларда қосылыстың жаңадан құрылыс түзілетін иондар мен атомдарға ыдырауы тән:

2. Органикалық реакциялардың көбі бейорганикалық заттардың реакцияларына қарағанда аса баяуырақ жүреді және әдетте ауысулары толық жүрмейді
3. Органикалық реакциялардың көбі бірнеше элементар деңгейін қосады.

Ескертпе: бірнеше реакцияның реттілігін айналу сызбасы ретінде жазуға болады, онда органикалық қосылысқа әсер ететін реагент стрелканың үстіне, ал шыққан өнім стрелканың астына «минус» таңбасымен жазылады:Реакция механизмі – аралық деңгейлер мен аралық заттарды ескере отырып, әрекеттесетін бөлшектердің табиғаты, байланыс үзілу себебі, химиялық жүйенің энергиясының өзгеруі, барлық ауысу жолдарындағы бастапқыдан соңғыға ауысу туралы оның бөлшектік сипаттамасы. Реакцияның механизімін оқудың мақсаты – реакцияның жүру жолын бақылау, оның бағыты мен тиімділігін қолдану мүмкіндігі. Күрделі реакцияның кейбір деңгейлерінде тұрақсыз аралық бөлшектер – органикалық иондар немесе бос радикалдар түзіледі. Олардың қатысты тұрақтылығы және сондай-ақ түзілу мүмкіндігі ион зарядының делокализациясына байланысты өседі.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Қанықпаған көмірсутектердегі  қосылу реакциялары

2. Алкен мен алкиндегі қосылу реакциялары

3. Алыну жолдары

4. Химиялық қасиеттері

5. Қолданылуы