Кіріспе

   Бағыт бойынша жүкті жеткізудің басты құралы автомобиль көлігі болып табылады. Мысалы, жалпы көлемде құрылыс жүктерінің 80 %-ын автомобиль көліктері тасымалдайды.

Қазіргі кезеңде рудалы емес материалдарды, құрылыс конструкциясын, ағашты, металды тиеу-түсіру механизацияланған тәсілмен жүзеге асады.

Осымен қоса, қоймаларға жеткізумен немесе шатыр, қаптау және тағы басқа майда материалдарды құрылыс алаңдарына тікелей жеткізудегі тиеу-түсіру жұмыстарының қол еңбегінің шығыны үлкен.

Көліктік және тиеу-түсіру жұмыстарындағы еңбек шығынын қысқарту үшін тасымалдауды және көлік құралдарын таңдауды ұтымды ұйымдастыру аса маңызды. Құрылыстың дамуы және заводтық құрылыс конструкцияларын және бөлшектерін дайындау дәрежесінің ұлғаюы оларды құрылыс алаңдарына жеткізу механизациясы мен ұйымдастырылуын жетілдіруді талап етті.

Алғы шептегі өндірістер мен ұйымдар өндірістік-техникалық жинақтаудың, жүктерді контейнерлеу және пакеттеудің дамыған әдісін қолданады, сонымен қатар, оларды құрылыс алаңдарына жеткізу жұмыс өндірісінің технологиясымен ұштастырылған, көліктік-жинақтау графигінің жалпы сағаты бойынша жүзеге асады.

Материалды-техникалық қамтамасыз етудің мұндай әдісі құрылыс индустриясы өндірісінің, көлік ұйымдары мен құрылыс-монтаж басқармасының жұмыстарын толық келісімге келтіруге себеп болады; бір   технолгиялық ағымды жасайды; жұмысты механизациялау және еңбек өнімділігі деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді.

Аз көлемді және кіші даналы қаптау, бөлу, төбе жабу, өңдеу, сантехникалық және электротехникалық жұмыстарғы арналған материалдар мен бұйымдар базалардан пакеттелген түрде немесе контейнерлерде жеткізіледі.

Жалпақ және рулонды  материалдар объектілерге тікелей оларды қолдану зоналарына шынылар кесіліп, линолеум пішіліп және бөлме өлшеміне кетіріліп, обойлыр жобалық өлшемдері бойынша бөлмелер мен пәтерлерге кетіріліп кесіліп жеткізіледі.

Сазды кірпіш, керамикалық, шлак бетонды блоктар құрылысқа табанындағы пакеттерімен жеткізіледі.

Зерттеу мәліметтері бойынша автокөлікпен пакетті жеткізуді ендіруден үнемдеу тасымалданатын өнімнің түріне байланысты 30-47 % құрайды. Кеңінен тарағаны кірпіштерді 520х1030мм өлшемді табанды көлденең брусактарда жеткізу. Ені 750 және ұзындығы 1050мм табандарды қолдануға жол беріледі.

Жылжымайтын контейнер. – көлемі(м3) 0,6; -габаритті өлшемі (мм) 960х860х900; -массасы (кг) 63) Мысалы, саз кірпіш құрылысқа табанға «елка» тәрізді салынып, өңдеу кірпіші, керамикалық және шлак бетонды тастар байланып жеткізіледі. Силикатты кірпіш темір жол бойынша табансыз пирамида тәрізді немесе инвентарлы бекітуі бар ағашметалды табандарда жартылау вагонда пакеттермен тасылады. Силикатты кірпішті автокөлікпен жеткізу үшін автомашина және прицептер кузовтағы пакеттерді бекітуге және жылжытуға арналған құралдармен жабдықталады. Кірпішті құрылыс алаңдарына жеткізуді алғы шептегі құрылыстарда артық жүктелуін болдырмау, автомобильден пакеттерді салынып жатқан ғимараттың тікелей көтерілімінде көтеру түрінде ұйымдастырады. Қызыл кірпіш пакетерін көтеру үшін жұмыс өндірісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, футлярлы іліп алуды қолданады. Силикатты кірпіш пакеттерін көтеру үшін көтермеде төрт жақты грейферлі типтегі футлярды қолданады.

Кран деп, үлкен емес арақашықтыққа жүкті горизонтальді орын ауыстыруға және көтеру немесе түсіруге арналған жүк көтергіш машиналарды айтады.

Көтергіш крандар мынадай топтарға бөлінеді: консольді , мостылы, козловые , портальные және башнялы. Кранның ең көп таралған түрлері : стрела түрі, мұнаралы, стрелалы өзі жүретін крандар болап саналады.

Консольді кран – жылжымалы немесе стационарлы бұрылысты көтергіш кран, немесе жүк көтергіш арба немесе қар суы орналасқан қозғалмайтын консоль. Қозғалмалы консольді крандар рельсті жол бойынша орналасады. Бір-бірімен орналасқан  кранның жүк көтергіштігі 4т –дан 10т – ға дейін.

Мостылы кран – жүк арбасымен асылмалы көпір немесе тіреу түрінде жасалған көтергіш кран. Цех аралығын түгел кран асты рельсі бойынша көпір орналасады, ал арба – көпір бойынша көлденең ралықта орналасады. Кранның жүк көтергіштігі 5т- дан 450т –ға дейін.

Козловый кран – қатаң тіреуде орналасқан көпір түріндегі рельсті жол немесе бетонды негіз бойынша қозғалатын көтергіш кран. Көпірге орналасқан жүкті арба немесе таль. Ашық қоймаларды және құрылысты қамтамасыз ету үшін қолданылады. Кранның жүк көтергіштігі 800т –ға дейін, ал аралығы 170т- ға дейін.

Портальный кран – стреласы және бұрылыс платформасы бтік портальда орналасқан рельсті жол бойынша қозғалатын көтергіш кран. Портарда, теңіз құрылыс зауыттаррында, гидро техникалық, тұрмыс және өндіріс құрылыстарында және тағы басқа қолданылады. Кранның жүк көтергіштігі 300т – ға дейін, жүкті көтеру биіктігі 45м-ге дейін,

Мұнаралы кран – құрылыс негізінде қолданылатын және биік мұнарасы, бұрылмалы стреласы және көтергіш ілмегі бар көтергіш кран. Қозғалмалы кран мұнарасы рельс жолы немесе жер бойынша қозғалатын жүретін дөңгелекке немесе уүректі арбаларға бекітіледі. Қозғалмалы мұнаралы кранның жүк көтергіштігі 100т- ға дейін, ал стационарлы крандарда 400т- ға дейін. Жүкті биіктікке көтеруі 150м- ді құрайды, ал стреланың ұшы – 5м.

Велосипедті кран – бір рельс бойынша қозғалатын 2-4 дөңгелекті арбаларда орнатылған бағанадағы атқыш бұрылмалы көтергіш кран (8 – сурет). Тіреуіштің жоғарғы бөлігі екі мәткеде роликтермен ұсталынады. Краннның жүк көтергіштігі 10т- ға дейін, атқыштың ұшуы – 3-7м.

Жалпы барлық крандар үшін негізгі механизімдер болып: ілмектің ұшуын өзгертетін жүкті көтеру механизімі (жүкті лебедка (шығыр)), стреланы көтеретін механизм ( стрела лебедка), кранның қозғалу механизімі және бұрылыс бөлігінің айналу механизімі саналады.

Кранның негізгі көрсеткіштері болып:

• Жүк көтергіш – жүктің ең көп массасы кранмен көтеріледі;
• Стреланың  ұшуы – кранның айналу өсінен ілмекке дейінгі арақашықтық;
• Жүкті ең биікке көтеру және оны түсіру;
• Жүкті көтеру және түсіру жылдамдығы, кранды бұру және қозғалту жылдамдығы;
• Күштік қондырғының қуаты.

Стрела  крандар үшін жүк көтергіш, көтеру биіктігі және ұшуы бір – біріне ауыспала, байланысты шама.

Жүк көтергіш пен атқыштың ұшуы арасындағы байланысты құжатта келтірілгендей кранның жүк таситын сипаттамасы деп атайды.

Стрела  ауыспалы крандар аздаған салмағы мен габариты болады және конструкциясы бойынша қарапайым, эксплуатациялауда сенімді және ыңғайлы. Жұмыстың шартына байланысты олар топрақты жерде, тіреуде, терезе немесе есік тесіктерінде және салынып жатқан ғимараттардың саты алаңдарында орнатылуы мүмкін. Кранның қозғалуы және платформа бұрылысы қолмен жүргізіледі. Бұл крандардың жүк көтергіштігі 0,5-1,0т, стрела ұшуы – 2-4м, жүкті көтеру биіктігі 4,5-20м.

Мұнаралы крандарды келесі белгілері бойынша ажыратады:

• Қондырғы әдісі бойынша – қозғалмалы (өзі жүретін), стационарлы және өзі көтерілетін (салынатын құрылысқа бекітілетін);
• қозғалатын жабдықтар түрінде – рельсті және шынжырлы жолдарда;
• мұнара конструкциясы бойынша – бұрылысты және бұрылысты емес мұнара;
• ілмектің ұшуының өзгеру әдісі бойынша – оны иілу жолымен ұшуын өзгертетін көтермелі стреламен; мәткелі стреламен және жүк таситын арбамен.

Мұнаралы крандар құрылысты – құрылыстағы әр түрлі құрылысты-жөндеу және жүктеу- жүк түсіру жұмыстарын орындау үшін қолданылады. Мұндай крандардың негізгі бөліктері болып: мұнара, баулық атқышпен және салмақты азайту үшін платформа; тіреу-бұрылысты құрылғы; басқару кабинасы және жүкті көтеру механизмдері, ұшуды өзгерту және атқыш бұрылысы және кранның қозғалуы.

Мұнаралы крандардың индекстары  санды әріпті бөліктерден тұрады, мысалы, КБ – 573; КБ – мұнаралы кран (МК); 5 — өлшемді топтың нөмірі, нақты жүк моментіне жауап беретін; 73 – тіркеу нөмірі (00-ден 69-ға дейінгі мұнаралы бұрылмалы крандар, 70-тен 99-ға дейін – бұрылысты емес мұнаралы крандар немесе бұрылысты басты).

Крандар солтүстікте қолданылатын қосымша ХЛ (холодный климат) деген әріптері болады.

МСК (жинақты жиналатын кран (ЖЖК) әріптерін құрайтын және жүк көтергіштігін және ұшудың максимальдығын көрсететін сандар (мысалы, МСК – 250), сонымен қатар БК әріпінен және саны жүк моментінің көлемін көрсетеді (мысалы, БК-1000).

Мұнаралы крандардың негізгі ерекшелігі атқышының үлкен биікке орналасуы болып табылады.

КБ кран сериясының типті қатарының шығарылуы қарастырылған тоғыз базалы типті өлшемді жүк моментімен 25-1000тм, жүк көтергіштігі 3- 50т, атқыштың ұшуы 19 – 45м және жүктің биіктікке көтеруі 21- 50м. Олар бірдей конструкциялы схемасы бар, үйлесімді механизмдерден түйіндер мен бөлшектерден топталады.Бұл крандардың конструкциясын сипаттайтын ерекшеліктері болып: бұрылмалы мұнарасының болуы; төменгі орналасу – бұрылысты платформада кран механизмдерінің барлығы және салмақ азайтқыш; көтергіш атқыштың ұшуының өзгеруі кезіндегі арқанның артық болуы жүктің горизонтальді орын ауыстыруын қамтамасыз етеді; құрылысты конструкциялардың қалқымалы отыру үшін құрылғыны қолдану.Қозғалмалы мұнаралы кранның конструкциясы бұрылысты мұнарасымен және төменгі салмақ азайтқыштың орналасу горизонтальді немесе көтермелі атқышмен қамтамасыз етілген рельсті жолда.

Телескопты торлы мұнара бұрылмалы платформаға бекітіледі, роликті тіреу-бұрылмалы механизм көмегімен қозғалатын құрылғы жақтауға қатысты айналытын. Жүктің көтерілу биіктігі қосымша астынан мұнара секцияларын тіркеу арқылы қамтамасыз етіледі. Бүйірінен мұнараға басқару кабинасы орнатылған. Мұнараның жоғарғы бөлігіне атқыштар бекітіледі, полиспасты жүк таситын көтергіш және ілмекті обоймамен немесе жүк таситын кареткасымен мәткелі горизонтальді атқыш. Стрелалар стрела полиспастпен ұстанылады және атқыш лебедкамен көтеріледі. Мұнара бұрылмалы платформаның алдыңғы бөлігіне топсалы бекітіледі және мұнараның қозғалмайтын секциясына екі тіреуішпен вертикальді тіркеледі. Бұрылмалы платформада реверсивті жүк таситын және атқыш лебедкалар бұрылыс механизмі және салмақ азайтқыш орналасқан.Бұрылмалы платформа екі қатарлы тіреу-бұрылысты роликті немесе шарикті дөңгелек көмегімен қозғалмалы құрылғы жақтауына беітіледі, сол арқылы қозғалмалы жабдыққа күш беріледі.қозғалмалы жақтау кран асты жолына орнатылған төрт қозғалмалы балансты арбадан тұратын тіреуі бар. Екі арба бағынушы, ал ал қалған екеуі – тезегіш қондырғысымен және авариялы тартуымен басқарушы.

Мұнаралы крандар объекттен объектке күрделі немесе автомобильмен  бір тәртіпке келтірілген түрінде немесе орнықты автомобиль – сүйретпемен. Олардың жөнделуі шынжыр табанды немесе пневмодөңгелекті крандар – көмекші құрылғыларды қолданумен стандартты технологиялық схема бойынша жүргізіледі.

 

Стрелалы өзі жүретін крандар

Бұл топқа стрела толық бұрылымды крандар, щынжыр табанды немесе пневмо дөңгелекті жолы бар өзі жүретін шассеге жөнделгендер жатады.

Дұрыс сипаттамасы болып жетекің автоматтылығы, жұмыста сенімділігі, жоғары орағытпалық және жинақтылық, бір объекттен екінші объектке тез лақтыру мүмкіндігі, жоғары әмбебаптық.

Бұл крандарды келесі белгілері бойынша классификациялайды:

1) жүк көтергіштігі бойынша:

• жеңіл, жүк көтергіштігі 0,4 – 10т;
• орташа – 10 -25т;
• ауыр – 95т жоғары.

1) жүретін құрылғының типі бойынша:

• шынжыр табанды жолда;
• пневмо дөңгелекті жолда.

Пневмо дөңгелекті жолдағы крандар автомобильді және арнайы шасси болып бөлінеді:

1) жетек түрі бойынша:

• бір моторлы (механикалық жетегімен ішкі жану қозғағышынан);
• көп моторлы (дизель – электрлі немесе гидравликалық жетегімен);

2) аспалы атқыш әдісі бойынша:

• иілгіш аспалы арқан полиспаст құрылысымен;
• қатты аспалы гидравликалық цилиндрлер және телескопических стрелмен.

Тоғыз өлшемді топтар атқыш өзі жүретін крандар өндірісте мынадай жүк көтеруімен 4,04; 6,3; 10; 16; 25; 40; 63; 100; 160т. Бұл сандар индекстермен белгіленеді, әріптен және сан бөліктерінен тұратын.

Әріптер КС кранның атқыш өзі жүретінін білдіреді.

Бірінші сан кранның жүк көтергіштігі бойынша топ шамасын көрсетеді, екіншісі – жүретін құрылғының типі, үшіншісі – атқыш жабдықтың орындалуын, төртіншісі – молдельдің реттік нөмірі. Саннан кейін әріптер тұрады келесі модернизацияны (А, Б, В,. . .) және кранның климатикалық орындалуын білдіретін (солтүстік ХЛ, тропикалық Т, ылғалды тропиктерде жұмыс үшін ТВ, (ЫТ)).

Крандар үлкен маневерностпен, тұрақтылықпен және өтімділікке ие, құрылыстық алаңдарда жүтеу – жүк түсіру жұмыстары кезінде сонымен қатар құрылыстық конструкциялы элементтерді жөндеу кезінде кеңінен  қолданылады. Орындаушы механизмдер болып: жүкті көтеру механизмдері, атқыш ұшуының өзгеруі (ілмек), бұрылыстың және кранның қозғалуы. Шынжырлы крандар негізгі атқыштардан басқа меншікті атқыштармен және жүк таситын обойкаларымен жабдықталған.

Шынжырлы крандардың әр түрі болады: кран – экскаваторлар 10т жүк көтергіштігімен сменді кранды жабдығымен, арнайы толық бұрылатын крандар 25 -100т жүк көтергіштігімен; кран – құбыр қалауыштар 4-12т жүк көтергіштігімен.

Жүктеу-жүк түсіру жұмыстарын аздаған көлемде орындау кезінде пневмо дөңгелек крандар кеңінен қолданылады. Пневмо дөңгелек крандардың бұралатын бөлігі арнайы шассиларға немесе автомобильді типтегі шасси агрегаттарында жөнделеді. Қозғалмалы қондырғылар тіреулермен (аутригерами) жабюықталады, қозғалмалы немесе лақтырылатын кронштейндар винтті немесе гидравликалық домкраттармен соңында көрсетілген.

Аутригерлар пневмо дөңгелектің күшін төмендетеді, тіреу базасын және кранның тұрақтылығын өсіреді.

Қазіргі кезде кеңінен қолданылатындар:

• механикалық жетекті пневмо дөңгелектер 16т жүк көтергіштігімен;
• дизель-электрлік жетегімен 16; 25; 63 және 100т жүк көтергіштігімен.

Пневмо дөңгелек крандардың негізгі механизмдері шынжырлы крандар механизмімен іспеттес. Пневмо дөңгелек крандардың қозғалғыш қондырғылары арнайы шассиде екіден төртке дейін көпірлері бар әрқайсысы екі немесе төрт дөңгелектермен жігерленген.

Автомобильді крандар топтама автомобильді шассиден тұратын және жұмыс жабдығымен бұрылысты платформа оған орнатылған. Олардың жоғары транспортты жылдамдығы 90км/сағ дейін, жақсы маневерностты және жинақтылығы бар, сондықтан оларды құрылыс объектілерінің арасындағы маңызды арақашықтық кезінде құрылысты-жөндеу және жүктеу – жүк түсіру жұмысының аз көлемінмен орынды қолданады.

Қазіргі кезде жүк көтергіштігі 4; 6,3; 10 және 16т телескопты атқыштар және гидравликалық жетектерімен автомобильді крандар пайдалануда. Крандарда 4-10т жүк көтергіштігімен екі секциялы атқыштар бір қозғалмалы секциясымен орнатылуда; 16т жүк көтергіш крандарда  — үш секциялы екі қозғалмалы секцияларымен.

Автокрандар гидро жетектермен бірдей гидравликалық схемасы бар, бір- бірінен айырмашылығы тек базалық шасси, түйіндер өлшемдерімен және агрегаттарымен, стрелалар конструкциясында. Жұмыс жабдығының гидравликалық жетектері стреланың ұзындығын және иілу бұрышын өзгертуге мүмкіндік береді, жүкті көтеру және түсіреді, сонымен қатар стреланың айнала бұрылысын жүргізіді.

Операциялар бұл кезде орналасуы мүмкін, мысалы, платформа бұрылысымен жүктің көтерілуі және түсірілуі бойынша және тағы басқа. Гидро жетек бір уақытта төзімді тіреулерді орналастырады.

Телескопты стрела жәшікті секциялардан тұрады, біреуі – қозғалмайды, автомлбиль шасси бұрылысты платформасына топсалы бекітілген, ал біреуі – екі қозғалмалы гидроцилиндр көмегімен роликтер бойынша қозғалмайтынның ішіне секциялар орналасады. Бас секциясына жүк таситын полиспаст жөнделген. Тежегіш барабаннан, редуктордан, гидромотордан тұратын лебедкамен жүктің көтерілуі және түсірілуі жүргізіледі. Барлық механизмдер бұрылмалы платформада жабдықталған, автомобиль шасси жақтауына тірелген роликті немесе шарикті тіреу-бұрылысты қондырғы көмегімен. Кранды механизмдердің гидро қозғағыштары насосты станция  трансмиссий агрегаты арқылы базалы машиналарға күштік құру.

Қазіргі кездегі атқыш өзі жүретін крандар жұмыстың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін: жүк көтергішті шектегіштер, стреланың биіктікке көтерілуін және ілмектің; ұшының нұсқаушылары; креномерлермен және электр беріліс желелеріне жақын жұмыс істеу кезінде арнайы дыбыстағыштар приборлармен жабдықталады. Осы барлық приборлар кранның жүк таситын сипаттамасына сәйкес болуы керек және жылына жұмыс істеу қабылеттілігіне тексеріліп отыруы керек.

Крап – траншеяға құбырларды төсеу үшін арналған құбыр төсегіш трактор, жылу секция құбырларын және су жүргізу, газ құбырларын жөндеу кезінде пісіру және жекелеуші жұмыстарды орындауға және нөлдік циклдағы құрылыс-жөндеу жұмыстарын орындау кезінде қолданылады. Құбыр төшегіш тарктордың негізгі жұмыс қозғалысы – жүкті көтеру және түсіру, жүкпен бірге машинаны қозғалту, траншеяға құбырды түсірген кезде стреланың ұшын өзгерту. Өзі жүретн жабдықтың транмиссиясына құбыр төсегіш тракторда қозғалысы азайтқыш қосылған, жұмыстың қозғалыс жылдамдығын 0,1 – 0,6км/сағ алуға мүмкіндік беретін. Жұмыс органдарының жетегі – гидронасосты гидравликалық және механикалық және шынжыр табанды тракторлар базасында жөнделеді.

Жүк көтергіш жабдық трактор жақтауында жөнделеді және А – түріндегі стреладан, жүкті көтеру және стреланың ұшын өзгерту механизімінен тұрады. Контр жүк гидроцилиндрмен жақтауда орналасқан.

Иілгіш салпыншақпен стреланың көтерілуі және түсірілуі екі жақты жұмыс істейтін гидроцилиндрлермен немесе полиспаст арқылы стрела лебедкамен жүргізіледі. стреланың бас бөлігі ілмекті обоймалы полиспастпен байланған жүк таситын қозғалмайтын блок – обоймадан тұрады. Құбыр төсегіш трактордың ілмегіне құбырды ұстап тұру үшін роликті троллейналы арба ілінеді немесе изоляцияланған құбырларды көтеру үшін арнайы жүк таситын полотенце ілінеді.

Төсегіш крандардың жүк көтергіштігі 6 – 60т, ережеге сай машина индексінде көрсетіледі, мысалы, Т -502 құбыр төсегіш трактор, Т-330 тракторынде 50т жүк көтергіштігімен, 2-ші модель. Гидравлиалық құбыр төсегіш индексі екі әріптен тұрады: ТГ-612 – 6т жүк көтергіштігімен идравликалық құбыр төсегіш және 12тм  жүк моментімен.

Кранның тұрақтылығы және негізгі параметрлері

Циклды жұмыс істейтін кранның эксплуатациялық өнімділігі (т/сағ):  (16)

мұндағы G_i – көтерілетін жүктің ауырлық күші, кН;

n_ц – сменадағы циклдар саны; (17)

мұндағы Т_см – сменаның ұзақтығы, сағ;

Т_ц – цикл ұзақтығы, с;

к_г – жүк көтергішті қолдану коэффициенті;

к_в – уақыт бойынша машинаны қолдану коэффициенті, к_в = 0,6- 0,75.

Цикл ұзақтығы мына формула бойынша анықталады:    (18)

мұндағы ε – операциялардың орналасу коэффициенті, ε = 0,7 – 0,9

–жүкті строповка уақыты, с;

Н – жүкті биікке көтеру (түсіру), м;

ν₁  - жүкті көтеру жылдамдығы, м/с;

ν₂ – жүкпен кранның қозғалу жылдамдығы, м/с;

t_п – кранның бұрылу уақыты, с;

L_П – жүкпен бірге кранның жылжу жолы, м;

t_p – жүкті орнату және строповкалау, с.

Жүктеу – жүк түсіру жұмыстарымен басшылықтың іске асуы

Кәсіпорының бірінші жетекшісінің бұйрығымен жүктеу – жүк түсіру жұмыстарын ұйымдастыру үшін жүктеу – жүк түсіру жұмыстарының мастері тағайындалады және шығарылады.

Жүктеу – жүк түсіру жұмыстары шебері қызметіне жоғары кәсіптік (техникалық) білімі және оперативті басқару бойынша кемінде 1 жылдық тәжірибесі бар немесе орта кәсіптік (техникалы) білімі және оперативті басқару бойынша кемінде 2 жылдық тәжірибесі бар адамдар тағайындалуы мүмкін.

Жүктеу – жүк түсіру жұмыстарының шебері бірінші жетекшінің орынбасарына немесе сәкес жұмыстардың түрлері жүргізілетін участке бастығына бағынады.

Өзінің қызметінде жүктеу – жүк түсіру жұмыстары шебері жетекшілік жүргізеді:

• кәсіпорын жарлығымен;
• кәсіпорын директорының бұйрықтарымен;
• сәйкес сұрақтарды қамтитын әдістемелік материалдармен;
• кәсіпорында болатын қызметтілік инструкциясымен.

Жүктеу – жүк түсіру жұмыстарының орындалуы үшін шебер мыналарды білу керек:

• күшіндегі бұйрықтарды;
• Министрліктің инструкциясын және жарлықтар, бұйрықтарды;
• енгізілген міндеттерді орындауға қатысты номативті және ұйымдастыру – таралуы құжатарды;
• жүктеу – жүк түсіру жұмыстарының типті технологиялық процессі;
• өнндірістік участкенің өндірістік қуаты, оның тұрақтылығы;
• техникалық құжаттарды енгізу тәртібі есебіндегі орнатылған формалары және оларды құрастыру тәртібі;
• жүктеу – жүк түсіру жұмыстарының өндірістік ұйымы;
• кәсіпорының жұмысшыларының демалыс және жұмыс істеу уақыты туралы жағдайы;
• өндіріспен байланысты сәтсіз оқиғалар болған жағдайларды бақылау әдістемесі;
• құрылыс объектілерін жобалау кезінде еңбекті ұйымдастыруды талап ету;
• еңбекті қорғау нормалары және ережелері техника қауіпсіздігі, өндірістік санитария және отқа қарсы қорғаныс;

Жүктеу – жүк түсіру жұмыстарында шебердің болмаған кезінде (ауырған, демалысқа шыққан және т. б. кездерде) оның міндеттерін оның орынбасары істейді (мұндай адамның болмауы – орнатылған жағдайда).

Жүктеу — жүк түсіру жұмыстары шеберіне келесі функциялар қойылады:

1) жүктеу – жүк түсіру операцияларымен оперативті жетекшілік;

2) машиналар және механизмдермен өндірістік емес тоқтаулардың себебінің болуы;

3) жүктеу – жүк түсіру жұмыстарын орындауда бақылау және ескертулер бойынша қабылданған шаралар;

4) әрбір өндірістік участке бойынша жұмыстардың анализ сменасына және тәуелділігі жүктердің түрлері бойынша;

жүктеу – жүк түсіру жұмыстары шебері өзіне тиісті функцияларды орындауға міндетті:

1) жүктеу – жүк түсіру жұмыстарын орындау үшін машиналар, механизмдер және қызмет көрсететін қажетті жұмысшылармен қамтамасыз ету;

2) жүктеутердің бар екендігі туралы жоспар – графигін жүргізу;

3) оперативті бұйрықтар кітабін жүргізу және кәсіпорының жетекшілерінің тапсырмаларымен бұйрықтарын бұйрық орындаушыларға жеткізу және оның орындалуын бақылау;

4) жүктің келуі және жақындаы туралы мәліметтерді алу және участкеден участкеге машина және механизмдерді, жұмыс күшін реттеп тексеріп отыру;

5) жүктеу операциясында тұрған көліктің орныдалу нормасын бақылау, жұмыс күшін және механизмдер мен машиналарды қолдану;

6) жүктеу – жүк түсіру жұмыстарының смендік және тәулікті жоспарларын құрастыру және олардың орындалуын бақылайды;

7) басшылыққа тәулігінде немесе сменасында орындалған жұмыстар туралы есеп беру;

8) тиелмеген вагондар, машиналар және механизмдердің тұрып қалуы туралы анықтамаларды жинау және жөнелтілмеген жүктердің қалдығы және жөнелтілген жүктерді есептеу;

9) өндірістік участкелерден керекті материалдар мен артық бөлшектрге тапсырыстарды қабылдау және әрбір өндірістік участкелерді керекті материалдармен, механизмдермен, машиналармен, жүк тасу жабдықтарымен, сонымен қатар авто көлікпен қамтамасыз етілуін бақылау;

10)                   жүктеу, жүк түсіру және жүктерді сорттау фронттарының бір қалыпты жұмыстарының қорытындысын дайындау, қалыптасқан жүк ағымдарын оқып үйрену және жүктеу фронттарының техникалық күйінің есебімен жүктеу – жүк түсіру бір қалыпты жұмыстарының оперативті ұйымдастыруына қатысу және жүктің жүктелуін бір қалыпты қамтамасыз етеді, тәлік кезіндегі жүктеу және жүк түсіруде жүктің болуының есебін жүргізу, өндірістік жарақат алу жағдайларының және жұмыста ақау алу жағдайының есебін жүргізу.

Жүктеу – жүк түсіру жұмыстарының ұйымен жетілдіру және оперативті шешімдердің енуі мақсатымен жүктеу – жүк түсіру жұмыстары шебері мыналарға құқығы бар:

1) оның қызметіне қатысты кәсіпорын басшыларының жоба шешімдерімен танысу;

2) қарастырылған нақты міндеттемелер инструкцияларымен байланысты жұмысты жетілдіруі бойынша ұсынысты кәсіпорын басшыларына қарауға әкелу;

3) өзінің біліктік шегінде өзінің тікелей басшысына өзінің қызметі процесінде барлық болған жеткіліксіздіктер туралы хабарлау және оларды жою туралы ұсыныстар ұсыну;

4) жеке немесе кәсіпорын басшыларының тапсырысы бойынша өзінің қызмет міндеттерін орындау үшін қажетті кәсіпорын бөлімдерден тиым салу;

5) кәсіпорының бөлімдерінің барлық құрылымындағы мамандарды оларға міндеттелген тапсырмаларды шешуге қатыстыру;

6) кәсіпорын басшыларына жұмысшылардың айналысатын қызметтерінен босатылуы, орын ауыстыруы және тағайындалуы туралы мәліметтерді тапсыру, ерекшеленетін жұмысшыларды жоғарылату, өндірістік және еңбек тәртіптерін бұзушыларды жазалау туралы ұсыныстар;

7) өзінің біліктілік шегінде құжаттарға қол қою және бұрыштау;

8) кәсіпорын әкімшілігінен оның қызметтілік міндеттемелері және құқықтарының орындалуына қолдау көрсетуді талап ету.

Жүтеу – жүк түсіру жұмыстары шебері қызметтілік инструкциясында келесі жағдайларда жауапқа тартылады:

1) Қазақстан Республикасының әсер етуші құқығымен анықталатын өзінің қызметтілік міндеттерін орындамаған жағдайда;

2) Қазақстан Республикасының күшіндегі әкімшілік, қылмыстық және азаматтық заңымен өзінің қызметін орындау процесінде құқық бұзушылық жасаған жағдайда;

Қазақстан Республикасының күшіндегі нақты еңбек, қылмыстық және азаматтық заңы шегінде матиралдық мүлікке зиян келтірген жағдайда.

Қорытынды

Көліктік және тиеу-түсіру жұмыстарындағы еңбек шығынын қысқарту үшін тасымалдауды және көлік құралдарын таңдауды ұтымды ұйымдастыру аса маңызды. Құрылыстың дамуы және заводтық құрылыс конструкцияларын және бөлшектерін дайындау дәрежесінің ұлғаюы оларды құрылыс алаңдарына жеткізу механизациясы мен ұйымдастырылуын жетілдіруді талап етті.

Алғы шептегі өндірістер мен ұйымдар өндірістік-техникалық жинақтаудың, жүктерді контейнерлеу және пакеттеудің дамыған әдісін қолданады, сонымен қатар, оларды құрылыс алаңдарына жеткізу жұмыс өндірісінің технологиясымен ұштастырылған, көліктік-жинақтау графигінің жалпы сағаты бойынша жүзеге асады.

Материалды-техникалық қамтамасыз етудің мұндай әдісі құрылыс индустриясы өндірісінің, көлік ұйымдары мен құрылыс-монтаж басқармасының жұмыстарын толық келісімге келтіруге себеп болады; бір   технолгиялық ағымды жасайды; жұмысты механизациялау және еңбек өнімділігі деңгейін арттыруды қамтамасыз етеді.

Кран деп, үлкен емес арақашықтыққа жүкті горизонтальді орын ауыстыруға және көтеру немесе түсіруге арналған жүк көтергіш машиналарды айтады.

Көтергіш крандар мынадай топтарға бөлінеді: консольді , мостылы, козловые , портальные және башнялы. Кранның ең көп таралған түрлері : стрела түрі, мұнаралы, стрелалы өзі жүретін крандар болап саналады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Бекмагамбетов М.М.  „Автомобильный транспорт Казахстана, этапы становления и развития“ Алматы: Print-s 2003ж.  Қазақша баспасы 2008ж Қазақстанның автомобиль көлігі, құрылуы мен даму кезеңдері.
2. Великанов „Автомобильные транспортные средства“ 1977.
3. Бруков „Специализированный подвижной состав“ Транспорт 1979г.
4. Тур Е.Я. Серебряков Е.Б. Колобков А.А. „Устройство автомобилей“ Машиностроение 1990г.