Дәріс мақсаты: Диенкөмірсутектерінің қосылу реакциялары жіктелуі, құрылысы, номенклатурасы, алынуы, химиялық қасиеттері

1. Диендер. Олардың электрондық құрылысы

2. Номенклатурасы мен изомериясы

1. Алыну жолдары
   1. Химиялық қасиеттері
   2. Қолданылуы

Көмірсутек молекуласындағы бір немесе бірнеше сутек атомдарын галогендермен алмастырғанда алынатын туындыларды деп атайды.

Галоген байланысқан радикалдың сипатына қарай галоген туындыларды қаныққын және қанықпаған галоген туындылар деп екіге бөледі. Сонымен бірге малекула құрамында галоген атомының санына қарай әр топтың өз ішінде моно-, ди және полигалоген туындылар болады.

Қаныққан көмірсутектердің моногалоген туындыларын галогеналкандар немесе галогеналкилдер деп атайды. Галоген байланысқан көміртек атомының сипатына қарай және галогеннің орналасу жағдайына қарай галогеналкондарды біріншілік, екіншілік және үшіншілік деп бөледі.

Галогеналкандардың  физикалық қасиеттері галоген атомының табиғатына, көмірсутек радикалының құрамы мен құрылысына тәуелді болады. Кәдімгі жағджайда фторлы метил, этил, пропил және бутил, хлорлы метил және этил, бромды метил газдар жатады. Басқа галогеналкандар- сұйықтар, ал жоғарғы өкілдер – қатты заттар.

1.Галогеналкандар галогенсутек қышқылдарының тұздарының спирттегі ерітіндісімен әрекет етіп, бір галогенді екінші галогенмен алмастыруға болады.

CH₃CI+Na → CH₃I+NaCI

CH₃J+AgCI→ CH₃CI+AgJ

2.Галогеналкандар алкоголядтармен әрекеттесіп, жай эфирлер түзеді.

C₂H₅Br+NaJC₂H₅→NaBr+C₂H₅-O-C₂H₅

Сірке этил эфирі

3.Карбон қышқылдарының тұздарын галогенакандармен қыздыра отырып, әрекеттестіргенде күрделі эфирлер түзеді.

C₂H₅Br+NaOOCCH₃→CH₃COOC₂H₅+NaBr

Сірке этил эфирі

4.Күміс нитритін галогеналкандермен қосып қыздырғанда нитро қосылыстар түзеді.

CH₃J+AgNO₂→CH₃NO₂+AgJ

нитрометан

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1.  Диендер. Олардың электрондық құрылысы

2. Номенклатурасы мен изомерияс

3. Алыну жолдары

4. Химиялық қасиеттері

5. Қолданылуы