1. Жалпы ережелер.
1. Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі (бұдан әрi — Министрлiк) Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын тиiмдi iске асыруды ықпал ететiн мемлекеттік жоспарлау жүйесiн құру және дамыту миссиясы болып табылатын орталық атқарушы орган.
2. Министрлiктің негiзгi мiндеттерi мыналар:
1) Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық мақсаттарын және басымдықтарын, негiзгi бағыттарын қалыптастыру;
2) мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының басымдықтарымен және ақша-кредит саясатымен өзара қарым-қатынаста мемлекеттік фискалдық, кедендiк және бюджеттік инвестициялық саясатты, сондай-ақ халықаралық экономикалық және қаржылық қатынастар саласындағы саясатты қалыптастыру;
3) экономика секторларында мемлекеттiк активтердi басқару саласындағы мемлекеттiк саясатты қалыптастыру.
3. Министрлiк өз қызметiн Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң кесiмдерiне, өзге де нормативтiк құқықтық кесiмдерге, сондай-ақ осы Ережеге сәйкес жүзеге acырады.
4. Министрлiк мемлекеттiк мекеменiң ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, мемлекеттiк тiлде өз атауы жазылған мөрi мен мөртаңбалары, белгiленген үлгідегі бланкiлерi, сондай-ақ заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгінің Қазынашылық органдарында шоттары болады. Министрлiк азаматтық-құқықтық қатынастарға өз атынан түседi. Министрлiктiң, егер заңнамаға сәйкес уәкілеттік берiлсе, мемлекеттің атынан азаматтық-құқықтық қатынастардың тарабы болуға құқығы бар.
5. Министрлiктiң штат санының лимитін Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.
6. Министрлiктiң заңды мекен-жайы: Астана қаласы, Жеңiс даңғылы, 33-үй.
7. Министрлiктiң толық атауы – «Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi мемлекеттік мекемесi».
8. Осы Ереже Министрлiктiң құрылтай құжаты болып табылады.
9. Министрлiктiң қызметін қаржыландыру республикалық бюджет қаражатының есебiнен жүзеге асырылады.
Министрлiкке өзiнiң функциялары болып табылатын мiндеттердi орындау тұрғысында кәсiпкерлiк субъектілерiмен шарттық қатынастарға түсуге тыйым салынады.
Егер Министрлiкке заңнамалық кесiмдермен кiрiстер әкелетiн қызметтi жүзеге асыру құқығы берiлген болса, онда мұндай қызметтен алынған кiрiстер республикалық бюджеттің кiрiсiне жiберiледi.

2. Министрлiктiң негізгі функциялары мен құқықтары.
10. Министрлiк мемлекеттiк саясатты қалыптастыру саласында заңнамада белгіленген тәртіппен мынадай стратегиялық функцияларды жүзеге асырады:
1) мемлекеттiк әлеуметтiк-экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын әзiрлеудiң салааралық және өңiраралық үйлестiруiн жүзеге асырады;
2) Қазақстан Республикасындағы экономикалық қызмет түрлерiн жүзеге асыруды регламенттейтiн стратегиялық, орта мерзiмдi экономикалық, бюджеттiк жоспарлау және рұқсат беру жүйесiн жетілдiру;
3) бюджет процесiне әдiснамалық жетекшiлiк ету;
4) орталық және жергілiктi атқарушы органдардың қатысуымен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Бағдарламасын және оны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын қалыптастыру, олардың орындалу мониторингiн жүзеге асыру;
5) басымды бюджеттік инвестициялық жобалардың (бағдарламалардың) тiзбесiн қалыптастыру;
6) гранттарды тартуға басымды өтiнiмдер тiзбесiн қалыптастыру және оны Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бекiтуiне енгiзу;
7) мемлекеттiк және мемлекет кепiлдiк берген қарыз алу мен борышты, бюджеттiк кредит берудi жоспарлауды және талдауды жүзеге асыру;
8) Қазақстан Республикасының ёлттық Банкiмен бiрлесiп, бюджетті атқару жөнiндегi орталық уәкiлетті органның қатысуымен алдағы орта мерзiмдi кезеңге арналған республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзiмдi жоспары, жинақталған мемлекеттiк және мемлекет кепiлдiк берген борыштың көлемi мен құрылымы негізiнде мемлекеттiк және мемлекет кепілдiк берген қарыз алу мен борыштың жай-күйiн және болжамын жыл сайынғы бағалауды дайындау;
9) Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзiмдi жоспарын әзiрлеу;
10) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң орта мерзiмдi фискалдық саясаттың жобасын әзiрлеу;
11) тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет, бюджетке өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы заңдардың жобасын әзiрлеу;
12) тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңды iске асыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметi қаулысының жобасын әзiрлеу;
13) төтенше мемлекеттік бюджеттi әзiрлеу;
14) республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерi арасындағы үш жылдық кезеңге арналған жалпы сипаттағы ресми трансферттер көлемi туралы Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзiрлеу;
15) бiрыңғай бюджет сыныптамасының жобасын әзiрлеу;
16) қаржыландырудың жылдық жоспарын әзiрлеу және бекiту;
17) әлеуметтiк-экономикалық дамудың, бюджеттiк жоспарлау және бағдарламалаудың, мемлекеттiк, салалық (секторалдық) және өңiрлiк бағдарламалардың орта мерзiмдi жоспарларының әзiрленуiн және iске асырылуын әдiснамалық қамтамасыз ету;
18) бюджеттiк инвестициялардың жүзеге асырылуын әдістемелік қамтамасыз ету, әзiрленуiн ұйымдастыру мен оның мониторингi;
19) инвестициялық ахуалды жақсарту жөнiнде шаралар әзiрлеу, мемлекеттiк бағдарламаларды және басым инвестициялық жобаларды iске асыру үшiн шетелдiк инвестицияларды тартуға ықпал ету;
20) жұмылдыру дайындығы және жұмылдыру саласында негiзгі бағыттарды әзiрлеу және бiрыңғай мемлекеттiк саясатты жүргiзу;
21) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қаржы мен мемлекеттiк меншiгiн басқару және жекешелендiру саласында мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен басымдықтарын айқындау;
22) республикалық және жергiлiктi бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылатын бюджеттiк инвестициялардың iске асырылу барысы туралы жиынтық ақпаратты жасау және оны Қазақстан Республикасының Үкiметiне ұсыну;
23) мемлекеттiк басқару жүйесiн жетiлдiру жөнiнде ұсыныстарды қалыптастыру;
24) әкiмшiлiк реформаларды әдiснамалық қамтамасыз етудi жүзеге асыру;
25) мемлекеттік кәсiпкерлік саласындағы саясатты қалыптастыру және экономиканың жеке секторларындағы мемлекеттiң қатысуын кеңейту немесе қысқарту жөнiндегi ұсыныстарды тұжырымдау;
26) орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдардың функцияларына талдауды жүзеге асыру;
27) ел дамуының орта мерзiмдi басымдарын есепке ала, ұлттық компаниялар даму жоспарын қарау және келiсу;
28) оған тиесiлі ұйымдардағы акциялар мен қатысу үлесi бойынша мемлекеттiң кiрiстерiн қалыптастыру саласында дивидендтiк саясатты тұжырымдау;
29) басым бағыттарды айқындау және халықаралық қаржылық және экономикалық ұйымдар мен донор елдерден қаржылық және техникалық көмектердi тартуды және пайдалануды үйлестіру;
30) мемлекеттік бюджет есебiнен қамтылатын жұмыскерлердiң еңбегіне төлеу жүйесін жетiлдiру жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу;
31) Қазақстан Республикасында және шетелдiк мемлекеттерде салық және кеден заңнамасын қолдану практикасын талдау;
32) Министрлiктiң құзыретiне енетiн мәселелер бойынша нормативтiк құқықтық кесiмдердiң жобаларын әзiрлеу;
33) Министрлiктің құзыретіне енетiн бағыттар бойынша мемлекеттiк және салалық (секторалдық) бағдарламаларды әзiрлеу;
34) өз құзыретi шегiнде Қазақстан Республикасының және басқа да елдердiң ұйымдарымен келiссөздер жүргізу және шарттар жасасу;
35) нормативтiк құқықтық кесiмдердiң жобаларын сараптауды жүзеге асыру.
11. Министрлiк мемлекеттік саясатты iске асыру саласында мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1) мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларды iске асыру жөнiндегi қызметiн талдауды және үйлестірудi жүзеге асыру;
2) елдiң, Қазақстан Республикасының өңiрлерi мен салаларының әлеуметтік-экономикалық даму мониторингін, әлемдiк экономиканың жай-күйін және дамуын талдауды жүргiзу;
3) экономикалық талдауды және макроэкономикалық болжауды жүргiзу;
4) экономикалық қауiпсiздiк мәселелерінің мониторингі;
5) республикалық және жергiлiктi бюджеттерге түсетiн түсiмдердi болжау;
6) мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламаларды, бюджеттік бағдарламаларды, бюджеттiк инвестициялар мен гранттарды iске асырудың тиiмдiлiгiн (нәтижелілігiн) бағалауды жүргiзу;
7) ұлттық компаниялар қызметiнiң тиiмдiлігін талдауды және бағалауды жүзеге асыру;
8) мемлекеттік меншiк объектiлерiн басқаруды талдауды және бағалауды жүргiзу;
9) орталық және жергілікті атқарушы органдардың қатысуымен Қазақстан Республикасының Жұмылдыру жоспарын әзiрлеу және оны iске асыруды үйлестiру;
10) республикалық бюджет қаражаты есебiнен қаржыландырылатын мемлекеттiк органдардың штаттық кестелерiн талдауды жүзеге асыру;
11) Қазақстан Республикасында қолданыстағы және әзiрленетiн мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар тiзбесiн қалыптастыру және одан әрі жүргiзу;
12) мемлекеттiк, салалық (секторалдық) бағдарламалардың орындалуына жалпы бақылауды жүзеге асыру;
13) мемлекеттік органдардың экономикалық қызмет түрлерiн жүзеге асыруды регламенттейтiн рұқсат беру жүйесi, оның iшiнде лицензиялау мәселелерi жөнiндегi қызметiн үйлестiру;
14) мемлекеттік органдардың халықаралық экономикалық ынтымақтастық жөнiндегi жұмысын үйлестiру, халықаралық қаржылық және экономикалық ұйымдармен, донор елдермен, рейтингтік агенттіктермен өзара iс-қимыл жасау;
15) өз қызметi саласындағы заңнаманың қолданылуын талдауды жүзеге асыру.
12. Министрлiк экономикалық қызметті мемлекеттiк реттеу саласында мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1) республикалық бюджеттік инвестициялық жобаларға (бағдарламаларға) экономикалық сараптама жүргiзу;
2) өнiмдi бөлу туралы келiсiмдi қоса алғанда, жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шарттарға экономикалық сараптаманы жүзеге асыру және оларға салықтық сараптаманың қорытынды кезеңiн жүргiзу.
13. Өзiне жүктелген мiндеттердi iске асыру және өзiнiң функцияларын жүзеге асыру үшін Министрлiктің заңнамада белгiленген тәртіппен:
1) Қазақстан Республикасының Үкiметiне мемлекеттік әлеуметтiк-экономикалық саясаттың негізгi бағыттары бойынша ұсыныстар енгізуге;
2) орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың орта мерзiмдi жоспарларды, Үкiмет Бағдарламасын iске асыру жөнiндегi іс-шаралар жоспарларын iске асыруының мониторингiн жүзеге асыруға;
3) Қазақстан Республикасының Үкiметіне Үкiмет Бағдарламасын iске асыру жөнiндегi іс-шаралар жоспарын түзету жөнiнде ұсыныстар енгiзуге;
4) Қазақстан Республикасының Үкiметiне мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламаларды одан әрі iске асырудың орындылығы туралы ұсыныстар енгiзуге;
5) өз құзыретi шегiнде ақпараттық-талдау материалдарын дайындауға және оларды мемлекеттік органдарға ұсынуға;
6) өз құзыретi шегiнде нормативтiк құқықтық кесiмдерді әзiрлеуге және шығаруға;
7) өз құзыретi шегiнде келiссөздер жүргiзуге және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын, сондай-ақ шетелдік заңды тұлғалармен келiсiмдер жасасуға;
8) өз құзыретi шегiнде мемлекеттiң қатысуымен ұйымдарды құру, қайта ұйымдастыру, сондай-ақ тарату мәселелерi жөнiнде ұсыныстар енгізуге;
9) өз құзыретi шегiнде мемлекеттік органдардан, мемлекеттiң қатысуымен заңды тұлғалардан және басқа ұйымдар мен жеке тұлғалардан қажеттi ақпараттар мен құжаттарды сұратуға және алуға;
10) консалтингтік қызметтердi жүзеге асыру үшін қазақстандық және шетелдік заңды және жеке тұлғаларды жұмысқа тартуға;
11) шетелдiк мемлекеттердің құзыретті органдарымен өзара іс-қимыл жасауға;
12) мониторинг объектілерiн тiкелей зерттеуге, меншіктiң мемлекеттiк мониторингі нысанасына жататын ақпаратты талдауға орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың өкілдерiн тартуға;
13) сараптамалар мен консультациялар жүргiзу үшiн орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың мамандарын, сондай-ақ тәуелсiз сарапшыларды тартуға;
14) Министрлiктің қарамағындағы республикалық мемлекеттiк кәсіпорындардың мемлекеттiк басқару органы ретiнде түсуге;
15) Министрлiкке ғылыми зерттеулерге бөлiнген қаражат шегiнде аса маңызды ғылыми қаржы-экономикалық жұмыстардың тiзбесiн айқындауға, Министрлiктiң құзыретіне енетін мәселелердi әзiрлеу үшiн белгіленген тәртiппен ғылыми-зерттеу ұйымдарын, сондай-ақ жекелеген мамандарды тартуға құқылы.

3. Министрлiктiң мүлкi.
14. Министрлiктiң жедел басқару құқығындағы оқшауланған мүлкi болады. Министрлiктiң мүлкі оған мемлекет берген мүлiктiң, сондай-ақ құны Министрлiктiң теңгерімінде көрсетiлетiн өзге де мүлiктің есебiнен қалыптасады.
15. Министрлiкке бекiтiлген мүлiк республикалық меншiкке жатады.
16. Министрлiктiң өзiне бекiтiлген мүлiктi және егер заңнамалық кесiмде өзгеше белгіленбесе, оған смета бойынша бөлiнген қаражат есебiнен сатып алынған мүлiктi өздiгінен иелiктен айыруға немесе оған өзге де тәсiлмен билiк етуге құқығы жоқ.

4. Министрлiктiң қызметiн ұйымдастыру.
17. Министрлiктi Қазақстан Республикасының Президентi лауазымға тағайындайтын және лауазымнан босататын Министр басқарады.
Министрдің Қазақстан Республикасының Үкіметi Министрдiң ұсынуы бойынша қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын орынбасарлары (вице-министрлерi) оның ішінде бір бiрiншi орынбасары болады.
18. Министр Министрлiктің жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық жасайды әрi Министрлiкке жүктелген мiндеттердiң орындалуы мен өз функцияларының жүзеге асырылуы үшiн дербес жауаптылықта болады.
19. Министр осы мақсатта:
1) өзінің орынбасарлары мен Министрлiктiң құрылымдық бөлiмшелерi басшыларының мiндеттерi мен өкiлеттiктерiн айқындайды;
2) заңнамаға сәйкес Министрлiктiң қызметкерлерiн қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
3) заңнамада белгіленген тәртiппен Министрлiктiң қызметкерлерiне тәртіптік жаза қолданады;
4) Министрдiң бұйрықтарына қол қояды;
5) өз құзыретi шегiнде Министрлiктiң құрылымын және оның құрылымдық бөлiмшелерi туралы ережелердi бекiтедi;
6) барлық мемлекеттiк органдарда және өзге де ұйымдарда Министрлiктi білдіреді;
7) Министрлiк жұмысының регламентiн бекiтедi.
20. Министрлiк қабылдайтын шешiмдер Министрдiң бұйрықтарымен рәсiмделедi.
21. Министрлiкте Министрдiң жанындағы консультативтiк-кеңесші орган болып табылатын алқа болады. Алқаның сандық және дербес құрамын Министрлiктiң құрылымдық бөлiмшелерi басшыларының қатарынан Министр бекiтедi.

5. Министрліктi қайта ұйымдастыру және тарату.
22. Министрлiктi қайта ұйымдастыру және тарату заңнамада белгiленген тәртiппен жүргiзiледi.
Вексель.
Вексель әлемдегі ең көне қаржылық құралдардың бірі болып табылады, оның сан алуан түрлері Ежелгі Грекия дәуірінің өзінде-ақ болған, орта ғасырдағы Еуропада кеңінен қолданылған, және ол біздің кезімізде көпшілік таныған әрі кең тараған төлем жасау мен несиелендіру құралы болып табылады. Қазақстан вексельдің айналымының құқықтық негізі Қазақстан Республикасының 28.04.1997 жылғы «Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналым туралы» № 97-1 Заңында айқындалған.

Вексель деген не?
Вексель – бұл төлем құжаты, ол өзінде көрсетілген ақша сомасын өзінде көрсетілген мерзімде вексельді иеленушіге төлеу туралы ешқандай шартсыз міндеттемені көрсетеді.
Вексель 2 басты функцияны атқарады:
1. несиелендіру құралы
2. төлем құралы.
Қазақстанда коммерциялық (тауарлық) вексельдің айналымына рұқсат етілген, ол серіктестерге тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алу-сату бойынша мәмілені төлемнің мерзімін шегеру шартында ресімдеуге мүмкіндік береді. Келісім-шарт бойынша төлемнің мерзімін жай ғана шегеруден өзгеше, тауарды сатушы оп-оңай ақшаға айналатын өтелімді қаржылық құралға ие болады. Кең тараған пікірге керісінше, Қазақстанда вексель – бағалы қағаз емес. Отандық заң шығарушының осы көзқарасын түсіндіру айтарлықтай қиын және ол заң әдебиетінде талай рет сынға ұшырады, себебі, вексель бағалы қағаздың барлық дәстүрлі нышандарын иеленеді, және де ол аз болғандай, әлемнің барлық басқа елдерінде ол бағалы қағаз болып табылады да. Бастапқыда, 1994 жылы Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексі қабылданған кезде вексель «толық құқылы» бағалы қағаз болып танылғанын айта кету керек, алайда 1997 жылы заңнамалық негізде бағалы қағаздар тізбесінен шығарылды.

Вексельдің түрлері.
Шыққан тегі, табыстылығы мен мерзімділігі бойынша вексельдердің төмендегідей түрлері болады:

Айырмашылық параметрлері Вексельдің түрі Қысқаша сипаттамасы
Шыққан тегі бойынша
Жай (соло)
Аударымды (тратта) Төлем жасау мен несиелендіру құралы
Борыштарды өзара есепке жатқызуға мүмкіндік беретін төлем жасау мен несиелендіру құралы
Табыстылығы бойынша
Дисконттық

Пайыздық
Төлем мерзімінде атаулы құны бойынша төленеді, кең тараған тауарларды жеткізушілермен есеп айырысу үшін пайдаланылады
Вексельдің сомасына өсім есептеледі, айрықша өнімдерді жеткізушілермен есеп айырысу үшін пайдаланылады
Мерзімділігі бойынша
Мерзімді
Ұсыну бойынша Белгіліленген өтеу мерзімі көрсетіледі (мысалы, 2005 жылғы “01” желтоқсан)
Белгіліленген өтеу мерзімі көрсетілмейді, пайыздық вексельдер үшін пайдаланылады

Жай вексельде онда көрсетілген ақша сомасын оны жазып берген тұлғаның, яғни вексель берушінің тікелей төлейтіні туралы міндеттеме жазылады, осылайша ол тұлға сонымен бір мезгілде вексель бойынша төлем жасаушы да болып табылады.
Бұдан өзгеше, аударымды вексельде көрсетілген соманы вексель беруші емес, басқа тұлға төлеуге тиіс. Бұл басқа тұлғаның төлем жасау туралы міндеттемесі әдетте осы тұлға мен вексель берушінің (яғни, вексельді шығарған адамның) арасындағы екі жақты қарым-қатынастарға негізделеді және мысалы, қандай да бір берешектің немесе басқа келісімнің нәтижесінде орын алуы мүмкін. Осылайша, вексель беруші аударымды вексель бойынша төлем жасаушы болып табылмайды.

Вексельдің пішіні.
«Қатаң шартты түрдегі пішін» деген ұғым, вексель жарамды болуы үшін оның белгілі бір пішіндік деректемелерінің болуының маңызы аса зор екенін білдіреді. Вексель қатаң құжаттық пішінде шығарылады. Вексельдің бланкінің беттік жағы, сыртқы жағы және аллонжы болады. Беттік жағында вексельдің деректемелері көрсетіледі. Сыртқы жағында индоссаменттер көрсетіледі. Вексельде индоссаменттерді қою үшін орын қалмаған жағдайда, вексельге аллонж қосылады.
Вексельдің элементтері:
• “вексель” атауы, ол құжаттың мәтініне кіргізіледі, және осы құжат қай тілде құрастырылса, сол тілде жазылады;
• белгілі бір ақша сомасын төлеу туралы ешқандай шартсыз міндеттеме (жай вексельде) немесе бұйрық (аударымды вексельде);
• төлем жасаушының атауы;
• төлем мерзімдері;
• төлем жасалатын жердің атауы;
• төлем кімге (немесе кімнің бұйрығы бойынша) жасалуға тиіс болса, соның атауы;
• берілген күні;
• вексель жасалған жер;
• вексель берушінің қолтаңбасы.
Жоғарыда аталған элементтердің кез келгенінің болмауы вексельдің жарамсыз болуына әкеледі, бұл кез келген басқа төлем құжаты сияқты оның да қатаң ресмилігінің белгісі болып табылады. Осыған байланысты вексельдің мына бір қызықты ерекшелігін атап өту керек – егер тіпті төлеміне осы вексель берілген міндеттеменің өзінің жарамсыз деп танылуы төлем жасаушының төлемді жүзеге асыру бойынша міндеттемесін тоқтатпайды. Басқаша айтқанда, вексель бойынша міндеттеме «бір рет және біржола» беріледі, өзі дербес әрекет етеді және кез келген жағдайда орындалуға жатады, бірақ бұл үшін вексельдің мәтінінде жоғарыда келтірілген міндетті деректемелердің барлығы жазылған болуға тиіс.

Вексель – төлем құжаты.
Сөйтіп, вексель Қазақстан төлем құжаты болып табылады, яғни осы құжаттың негізінде немесе оның көмегімен ақшалай міндеттемелер орындалады. Вексельдің негізгі фукнциялары сауда мәмілелері бойынша есеп айырысу болып табылады. Бір айта кететін жайт, біздің республикада вексельдерді ақша тарту мақсатында шығаруға тыйым салынған, яғни, мысалы,дәстүрлі ұғымдағы ақшалай қарыздық қарым-қатынастар вексель арқылы көрсетіле алмайды. Мұндай вексельдер қаржылық вексель деп аталады да, оларды шығаруға заңмен тыйым салынады. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес, тек тауарлық вексельдерді, яғни, тауарды сатып алу-сату туралы мәміленің негізінде шығарылған вексельдерді шығаруға ғана рұқсат етілген. Мысалы, сатып алу-сату туралы мәміледе, тауарды сатып алушы, қолында мәміле жасау үшін жеткілікті ақша сомасы болмағандықтан, немесе басқа себептен, мысалы, өзінің ақша қорына тиіскісі келмегендіктен, жеткізуші келіссе, онымен вексель арқылы есеп айырыса алады. Әдетте (бірақ міндетті емес) мәміленің тараптары вексельде көрсеткен сома, дереу есеп айырысқан жағдайда сатушы ала алатын сомадан сәл жоғары болады. Бұл айырма төлемнің мерзімінің шегерілгені үшін өзінше бір ақы болып табылады, себебі осылайша сатушы сатып алушыдан ақшаны «қазір» алудың орнына, ақшаны «кейін» төлеу туралы вексель түрінде бейнеленген уәдені қабылдай отырып, іс жүзінде оған несие береді. Бұл орайда сатып алушының тауардың ақысын төлеу бойынша тікелей міндеттемесі орындалды деп саналады, себебі сатушы одан ақшаның орнына есеп айырысу құралы ретінде вексельді қабылдады. Енді аталған тараптардың арасында жеткізілген тауар үшін ақы төлеу бойынша берешек емес, вексельдік міндеттеме бар, бұл міндеттеме жоғарыда айтылғандай, дербес әрі аталған вексель төлеміне шығарылған сатып алу-сату келісімшартының шартарынан тәуелсіз міндеттеме болып табылады.

Вексельдерді есепке алу.
Біз қарастырып отырған мысалдағы вексельдің келесі «таңдамалы мүмкіндігі» – егер вексельді иеленуші – тауарды сатушының вексельде көрсетілген төлем мерзімі келгенше күткісі келмесе, вексель есепке алуға ұсынуға мүмкіндігі бар. Яғни, сатушы Бақылаушы директорлар кеңесінің вексель банкке апарып оны банкке қайта шегініп бере алады, бұл жағдайда банк есепке алу кеңсесі ретінде әрекет етеді. Банк, жай сөзбен айтқанда, осы вексель үшін төлем мерзімі келгенде вексель бойынша төленуге жататын соманың мөлшерінен сәл азырақ ақша төлеп, вексель иеленушіден оны сатып ала алады. Осы айырма (дисконт) банктің табысы, сыйлықақысы болып табылады, яғни, бұл – вексель бойынша төлем жасаушының вексельдің белгіленген мерзімде төленбеуінің ықтимал тәуекелдігіне байланысты несиелік тәуекелін өзіне қабылдағаны үшін банк алатын сыйақы. Ал вексельді иеленуші-сатушының таңдау мүмкіндігі бар – төлем мерзімі келгенше күтпестен дереу кемірек табыс алу немесе күте тұрып, көбірек алу, бірақ белгілі бір уақыт кезеңі өткеннен кейін алу.Вексельді есепке алуға ұсынғаннан бөлек, сатушы сондай-ақ қолындағы өзінің векселімен өзінің несиегерлерінің бірімен есеп айырыса алады, ол үшін несиегерге тауардың төлемақысы ретінде ақшаның орнына вексельді береді (әрине, ол үшін аталған несиегер вексель төлемақы ретінде қабылдауға келісуі керек).
Вексель бойынша құқықтарды шегініп беру оған табыстау жазбасын – индоссаментті жазу жолымен жүзеге асырылады. Вексель бойынша құқықтар осылай шегініп берілген жағдайда, осы вексельдің бір адамнан екінші адамға табысталу тарихын тіркеп отырған индоссаменттердің үздіксіз тізбегі арқылы вексельге деген құқығы расталатын тұлға оның түпкілікті заңды иегері болып табылады. Жоғарыда келтірілген мысал қарапайым мысал болып табылады, және ол, әрине, вексельдің барлық мүмкіндіктерін және вексельдік заңнаманың ерекшеліктерін көрсетпейді, тек вексельдерді пайдалану арқылы іске асырылуы мүмкін операциялардың бір түрі ғана. Вексель дербес актив болып табылады, ол төлем жасау құралы ретінде қолданылып, қандай да бір міндеттемелерді қамтамасыз ету ретінде (кепілге берілген күйінде) және тіпті инвестициялау құралы ретінде де жүре алады. Дұрыс қаржылық жоспарлау вексельдерді қысқа мерзімдік табыстық мәмілелерді жасауға арналған құрал ретінде де, бір мезгілде қаржылық ағындарды оңтайландыруға және кәсіпорынның өтелімділігін басқаруға мүмкіндік беретін саудалық есеп айырысу құралы ретінде де пайдалануға мүмкіндік береді. Қазақстанда өкінішке орай вексельдер нарығы жеткіліксіз дамыған, мұның бірқатар себептері бар. Бұл – біздің менталитетіміз үшін есеп айырысудың вексельдік жүйелерінің дәстүрлі болмауы, және нарыққа қатысушылардың төлем жасау мен несиелендіру құралы ретіндегі вексельдің мүмкіндіктері туралы едәуір нашар хабардарлығы, вексельдер эмитенттері туралы мәліметтердің жеткіліксіз болуы және басқа бірқатар жайттар.

Бірінші сыныпты эмитенттер.
2000 жылы ҚР Ұлттық Банкі “Бірінші сыныпты эмитенттердің вексельдерін қайта есепке алу жөніндегі бағдарламаны” іске қосты, оның мақсаты вексельдің айналым нарығын дамыту және стратегиялық өндірістік кәсіпорындарды қаржыландыру болып табылады. мәртебесін Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі береді. Аталған бағдарлама енгізілгеннен кейін бірінші сыныпты эмитенттердің ресми тізіміне кіретін компаниялардың вексельдерін ҚР Ұлттық банкінде қайта есепке алу мүмкіндігі туды. Сөйтіп, бірінші сыныпты эмитенттің векселін есепке алған коммерциялық банктің оны кез келген сәтте Ұлттық Банкке сатып, дисконтты шегергендегі вексельдің атаулы құнына тең соманы лауға мүмкіндігі бар (ҚРҰБ дисконты қайта қаржыландыру мөлшерлемесіне сәйкес келеді).
Вексельдердің бірінші сыныпты эмитентінің артықшылықтары:
• Вексельдерді есепке алуға шек қою міндеттемелердің кепілзатпен қамтамасыз етілуін талап етпейді
• Компания қымбат тұратын несие ресурстарын пайдаланбастан, өзінің қаржылық ағындарын жоспарлау мүмкіндігіне ие болады
• Бірінші сыныпты эмитенттердің вексельдерінің көтеріңкі өтелімдігі бар
• Бірінші сыныпты эмитент мәртебесі тұтас алғанда компанияның қаржылық беделіне оңды ықпал етеді

Вексельдерді өтеу қалай іске асырылады?
1) Банктің төлеуіне ұсынылатын вексельдер сараптамадан өткізіледі. Төленуге төмендегілер қабылданбайды:
• жалған вексельдер;
• пішіндері ҚР заңнамасының талаптарына сәйкес келмейтін вексельдер;
• өтеу мерзімі өтіп кеткен вексельдер.
2) Вексельді иеленуші вексель төленуге ол төленуге тиіс болатын күні немесе келесі екі жұмыс күнінің бірінде ұсынуға тиіс. Вексель осы мерзімдерде ұсынылмаған жағдайда, вексельдің мерзімі өткен деп саналады.

Вексельдік есеп айырысудың артықшылықтары:
• Өнімді сатып алушы үшін төлем мерзімін шегеру, себебі өзінің мәні бойынша вексель коммерциялық (тауарлық) несие болып табылады
• Өтелімді қаржылық құралды пайдалану
• Дебиторлық және несиегерлік берешекті оңтайландыру мүмкіндігі
• Компанияның айналымдық қаражатының босатылуы
• Қаржыландыру құнының төмендетілуі
• Пайыздық вексельдер бойынша қосымша табыс алу
• Сауда келісімшатттары бойынша форфейтингілік операцияны жүргізу жолымен шетелдік банктерден арзан қарыз қаражатын тарту мүмкіндігі
• Вексельдерді қысқа мерзімдік несиелер бойынша кепілзатпен қамтамасыз ету ретінде пайдалануға болады.
Қазақстандық банктер жекелеген кәсіпорындардың вексельдік бағдарламаларының бастамашылары және белсенді қатысушылары болды. Вексельдермен сауда жасау мүмкіндігі Қазақстан қор биржасының ішкі ережелерімен көзделген. Әрине, Қазақстанның қор нарығы одан әрі дамып, ірі, орнықты кәсіпорындардың саны артып, вексельдік заңнама жетілдірілген сайын және оңды шетелдік тәжірибенің келуімен, вексельдің әлемдік іс-тәжірибеде кең тарағандығын, оның тарихы мен мүмкіндіктер жиынтығын ескерсек, республиканың қор нарығының негізін қалайтын қаржылық құралдардың қатарында вексель өзіне лайықты орнын алатыны сөзсіз.

1. МАҚСАТ.
Мемлекет өз мiндеттерiн орындау үшiн мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiне қажеттi түсiмдердiң көлемiн қамтамасыз ету мақсатында мемлекет пен шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қаржылық өзара қарым-
қатынастағы мүдделерiнiң балансына қол жеткiзу жəне Қазақстан Республикасының стратегиялық жəне бюджеттiк жоспарлауының бiртұтастығын қолдау мақсатында орнықты бюджет жүйесiн, əлеуметтiк-
экономикалық басымдықтарды қалыптастыру.

2. АХУАЛДЫ ТАЛДАУ.

2.1. Күштi жақтар.
Бүгiнде Қазақстанда салық жүйесiнде, бюджеттiң атқарылуында бiраз табыстар бар, негiзгi макроэкономикалық көрсеткiштердің тұрақтануына қол жеткiзiлдi. Тиiмдi бюджет жүйесiн құру жөнiнде едəуiр қадамдар жасалды.
1999 жылғы есептiк деректерге сəйкес мемлекеттiк бюджетке түсiмдер IЖӨ-нiң 19,8%-ын, шығыстар мен кредиттер — IЖӨ-нiң 23,2%-ын құрады. Мемлекеттiк бюджеттiң тапшылығы IЖӨ-нiң 3,5%-ын құрады жəне 1998 жылмен салыстырғанда 0,7%-ға төмендедi. Есептiк деректер бойынша, (есептеу кезеңiнсiз) 2000 жылы мемлекеттiк бюджеттің IЖӨ-ге 0,1% болған шамалы профицит жағдайында, мемлекеттiк бюджетке түсiмдер IЖӨ-нiң 23,1%-ын, шығыстар мен кредиттер — IЖӨ-нiң 23,0%-ын құрады. Қазақстан ТМД мемлекеттерiнiң алғашқыларының бiрi болып салық туралы заң қабылдады. Оны 1995 жылы қабылдау республиканың қаржы жүйесiн қалыптастыруда, барлық мiндеттi төлемдердi бюджетке құрылымдандыруда, салықтарды есептеу мен алудың тəсiлдерiн белгiлеуде едəуiр рөл атқарды.
Мемлекеттiк кiрiс жүйесiндегi реформалау, мемлекеттiк бюджет қаражатының келiп түсуiн бақылау мəселелерiне байланысты барлық фискалдық органдарды бiр ведомство шегiнде шоғырландыру процестерi
табысты жүргiзiлдi. Салық заңдарын жетiлдiру жөнiнде жұмыс жүрiп жатыр. Экономиканың даму перспективасын ескеретiн жəне мемлекет пен салық төлеушiлердiң мүдделерiн оңтайлы үйлестiретiн қолайлы орта жасауға
барлық нормативтiк құқықтық актiлердi бiр заң актiсiнiң шеңберiнде бiрiктiруге бағытталған жаңа Салық кодексi қабылданды. Салық жүктемесiн азайту мақсатында 2001 жылы қосылған құн салығының ставкасы 16%-ға дейiн жəне əлеуметтiк салық 21%-ға дейiн төмендетiлдi. Шығыстардың тиiмдi жүйесiн жасау жөнiнде шаралар қолданылды. Қазынашылық жұмысы тиiстi деңгейде жолға қойылды. ТМД елдерiнiң арасында алғашқылардың бiрi болып Қазақстан қазынашылық жүйесi арқылы бюджеттiк бағдарламаларды уақтылы жəне мақсатты қаржыландыруға қол жеткiздi.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры жəне Қазақстанның Даму Банкi құрылды. Əлемдiк стандарттардың талаптарына жауап беретiн кiрiстер мен шығыстарды жаңа бюджеттiк жiктеу енгiзiлдi. Шығыстар жүйесiн жетiлдiру жөнiнде маңызды iс-шаралар орындалды. 1999 жылдан бастап барлық бюджеттен тыс қорлар таратылды, ал олардың кірістерi мен шығыстары
мемлекеттiк бюджетке шоғырландырылды. Сондай-ақ алдын ала бақылау жасау тетiгiн жетілдiру жөнінде шаралар қолданылды, мемлекеттiк мекемелердiң мiндеттемелерiн тiркеудi есепке алу енгiзiлдi. Сондай-ақ
республика халқының белгiлi бiр санаттарына бюджет көтере алмайтын нақты жеңілдіктер мөлшерiн берудiң көп жылдық практикасы оларды азаматтардың жекелеген санаттарына ақшалай өтемақы берумен алмастыру арқылы алып тасталды. Барлық деңгейдегi бюджеттер бюджеттік бағдарламалар деңгейiнде бекiтiледi, ал бюджеттен қаражат бөлу жекелеген министрлiктер мен ведомстволарды қаржыландыруға емес, бюджеттiк бағдарламаларды орындауға жүзеге асырылады. Мемлекеттiк бюджет кiрiсiн басқару процесiн жетiлдiру шеңберiнде 1999 жылы мемлекеттiк қаржыны
басқару мəселелерi бойынша бюджет заңдарына өзгерiстер енгiзiлдi. 1999 жылдың 1 сəуiрiнде қабылданған «Бюджет жүйесi туралы» Қазақстан Республикасының Заңы бюджетаралық қатынастың жаңа тетiктерiн белгiледi. Мемлекеттiк секторға функционалдық талдау жүргiзу нəтижесiнде мемлекеттiк бюджеттен қаржыландырылатын ұйымдар мемлекеттiк мекемелер мен мемлекеттiк кəсiпорындарға бөлiндi. Азаматтық жəне бюджеттiк заңдарға тиiстi өзгерiстер енгiзiлдi. 1999 жылдан бастап кейбiр мемлекеттiк функциялар бəсекелестiк ортаға берiлдi жəне мемлекетке қызмет көрсету нысанында орындалады. Мұндай функцияларды iске асыру жөнiндегi бюджеттiк бағдарламалар мемлекеттiк тапсырыс нысанында орындалады.

2.2. Əлсiз жақтар.
Қазақстанда жұмыс iстейтiн iрi шетел компаниялары салық заңдарын жиi бұза отырып, салық төлеуден жалтарады, мұны тiптi халықаралық ұйымдар да атап көрсетедi. Бюджетке түсiмдi көбейту үшiн едəуiр резерв нақ осында бола тұрса да, бюджетке берешектi өтеу жөнiндегi жұмыс нашар жүргiзiледi.
Бюджетке төлем жасау жөнiндегi салық мерзiмiн кейiнге қалдырудың тəртiбiне өзгерiстер енгiзу талап етiледi, өйткенi қазiргi кезде салық органының басшысы тиiстi қаржы органының басшысымен келiсiм
бойынша салық төлеу жөнiндегi мерзiмдi ұзартуға құқылы. Соттардың жұмыс бастылығына жəне судьялардың арнаулы бiлiмiнiң жоқтығына байланысты кəдiмгi сот арқылы салық төлеушiлердiң құқығын қорғау тым қиындатылған. Қазақстан аумағына шектес мемлекеттерден тауарлардың кеден бақылауынан өтпей əкелiну мүмкiндiгi мемлекетке елеулi экономикалық залал келтiредi. IЖӨ көлемiнiң жыл сайынғы өсуi жағдайында мемлекеттiк бюджеттің көлемi тұтас алғанда төмен болып отыр, ол IЖӨ-нiң 25%-дан кем мөлшерiн құрайды. Шығыстардың мұндай деңгей жағдайында
мемлекеттiк бюджет мемлекеттiң барлық функцияларын орындауды толық қамтамасыз ете алмайды. Бюджет жүйесiн орталықсыздандырудың аяқталмауы бюджетаралық қатынастың өзектi проблемасы болып отыр.
Бюджеттiң теңдестiрiлмеуi бюджеттер өкiлеттiгiнің айқын ажыратылуының жеткiлiктi болмауына байланысты тереңдей түсуде. Бюджет ресурстарын орталықсыздандыру мен бюджет өкiлеттiктерiн орталықтандыру арасында
үйлесiмсiздiк бар. Қазiргi кезде қалыптасқан жағдай бюджет жүйесiн орталықсыздандыруды күрделендiредi. Бұл ең алдымен бюджеттiң тiгiнен түсiрiлуi туралы түсiнiктiң сақталуына байланысты. Аймақаралық күрт айырмашылық бюджет жүйесiн орталықсыздандырудың артықшылықтарын
пайдалануға кедергi келтiредi. Бюджеттi жоспарлаудың уақыт аясы орталықта да, сондай-ақ аймақтық деңгейлерде де қысқа мерзiмдi болып отыр. Бюджеттердiң аудандық жəне облыстық деңгейлерiнде өзіндік кiрiс көздерi бекiтiлмеген. Республикалық бюджетке iшiнара аударылатын кiрiстер есебiнен жергiлiктi бюджеттердiң кiрiс бөлiгiн асыра орындауы көбiне мемлекеттiк бюджеттiң еркiн қаражатын түзедi. Жергiлiктi атқарушы жəне өкiлдi органдар осы көздер бойынша кiрiс жоспарын ұлғайту жəне
қаражатты қосымша шығыстарға бағыттау мүмкiн болмайтын проблемаларға тап болады. Еркiн қаражат айналымға уақтылы тартыла алмайды жəне өткiр əлеуметтiк-экономикалық проблемаларды шешуге жiберiле алмайды.
Қайсыбiр кiрiс көздерi бойынша болжамды деректердi асырып жiберу немесе төмендету фактiлерi жиi кездеседi, бұл өз кезегiнде, əр түрлi деңгейдегi бюджеттердiң атқарылуын тұрақсыздандырады. Заңдарда белгiленген ұзақ мерзiмдi бюджеттiк алу мен субвенциялар мөлшерiн белгiлеу рəсiмi практикада жеткiлiктi деңгейде iске асырылмайды. Жергiлiктi бюджеттердiң шығысы негiзiнен ағымдағы шығындарға шоғырландырылған жəне күрделi шығындарды бекiтуде белгiсiздік орын алған. Трансферттердiң ағымдағы тетiгi аймақтардың жай-күйiн бағалаудың маңызды факторларын қамтымайды, ол ашық емес жəне орталықтан тұрақты түрде түзетiлуге мұқтаж. Трансферттердің қолданыстағы жүйесi алулар мен субвенцияларды реттеу əдiсiмен «жыртықты жамаудың» ескi тетiгiн шын мəнінде қайталайды жəне сол арқылы облыстардың бюджетiн теңдестiредi. Шығыстар жоспары ел дамуының басымдықтарымен əрдайым байланыстырыла бермейдi.
Республикалық жəне жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуының жеткiлiктi дəрежеде ашық болмауы мемлекеттiк шығыстарды тиiмсiз басқаруға алып келедi. Бюджеттiң шығыс бөлiгiнде ағымдық сипаттағы шығыстар мен дамытуға арналған шығыстар бөлек көрсетiлмеген. Iшкi жəне сыртқы аудит жүйесi тиiмсiз. Жүзеге асырылып жатқан шығыстардың тиiмдiлiгiн бағалау тұрғысынан бюджет қаражатын жұмсаудың мониторинг жүйесi жоқ.
Бюджеттiк бағдарламалардың əкiмшiлерi жəне оларға ведомстволық бағынысты мекемелер деңгейiнде бюджет қаражатын тиiмсiз басқару нəтижесiнде, сондай-ақ тауарлар мен қызмет көрсетулердi сатып алуға
арналған уақтылы өткiзiлмейтiн конкурстар есебiнен бюджеттiң пайдаланылмаған қаражаты көбеюде. Өткiзiлген конкурстар басқа ықтимал жеткiзушiлердiң жоқтығына иек арта отырып көбiне бiр көздегi жеңiмпаздарды айқындайды. Тауарлар мен қызметтердi конкурстық айқындау есебiнен пайда болған бюджет қаражатын үнемдеу ашық болмай отыр. Аумақтық Қазынашылық органдарының жергiлiктi бюджеттiң атқарылуына қызмет көрсетуге қатысты талаптары қаражатты ұтымды жəне тиiмдi пайдалануды толық қамтамасыз етпейдi. Шетелдiк көздерден қарызға қаражат алуға байланысты консультациялық шығыстар жоғары күйiнде
қалып отыр.

2.3. Мүмкiндiктер.
Салық салу базасын өндiрiстiң өсуi мен салық əкiмшiлiгiн жүргiзудi жақсарту есебiнен кеңейту. Кейбiр салықтардың ставкасын төмендету.
Салық салу жүйесiн жеңiлдету. Тұрақты кiрiс көздерiн iс барысында айқын анықтау кезiнде бюджетаралық қатынастардың орнықты жүйесiн қалыптастыру. Халықаралық ұйымдар тарапынан жəрдемдесудiң болуы, шетелдiк тəжiрибенi зерделеу жəне енгiзу.

2.4. Қатерлер.
Мемлекеттiң əлеуметтiк-экономикалық саласының құлдырауы. Салық заңдары мен салық əкiмшiлiгiн жүргiзудiң жетiлдiрiлмегендiгi төлем тəртiбiн арттыруға ықпал етпейдi. Алым түрлерінiң жəне басқа да мiндеттi төлемдердiң жəне оларды өндiрiп алу рəсiмдерiнiң көптiгi салық жүйесiн күрделендiредi. Əлеуметтiк дамудағы аймақтық үйлесiмсiздiк. Мемлекеттiк борыштың өсуi.

3. СТРАТЕГИЯЛЫҚ МIНДЕТТЕР.
Салық-бюджет саясаты саласында 2001-2010 жылдар кезеңiне арналған мынадай негiзгi стратегиялық мiндеттер болады:
- салық жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету;
- бюджетке салық түсiмiнiң IЖӨ-нiң 30% деңгейiне дейiн өсуiн қамтамасыз ету;
- салық заңдарын жетiлдiру;
- салық жеңiлдiктерiн жүйеге келтiру;
- кəсiпорындардың сыртқы экономикалық қызметiне тиiмді мемлекеттiк бақылауды қамтамасыз ету;
- бюджеттi орталықсыздандыру принциптерiн iске асыру;
- мемлекеттiң əлеуметтiк-экономикалық саласын даму стратегиясымен өзара байланыста дамытуға бағдарлайтын бюджет саясатын жүзеге асыру;
- бюджетаралық трансферттер жүйесiн жетiлдiру;
- IЖӨ-ге қатысты мемлекеттiк борышты тұрақтандыруға жəне бiртiндеп қысқартуға қол жеткiзу;
- бюджеттi жоспарлау жүйесiн жетілдiру;
- бюджеттiң ашықтығын қамтамасыз ету.

4. IС-ҚИМЫЛ СТРАТЕГИЯСЫ.

4.1. Салық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету.
Салық заңдарының тұрақтылығы принципiн заң тəртiбiмен бекiту қажет, өйткенi салық заңдарына өзгерiстердi жиi енгiзу елдегi экономикалық ортаға терiс ықпал етедi. Қаржы-банк жүйесiнiң, экономиканың аграрлық секторының нығаюына, шағын кəсiпкерлiктiң қоғамның орташа табы ретiнде қалыптасуына, əлеуметтік саланың экономикалық негiзiнiң нығаюына қарай,
Салық кодексiнiң жаңа редакциясын қабылдау қажет. Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң нығаюына жəне өсу мүмкiндiктерiне орай халықтың өз күнiн өзi көру жəне экономиканың жекелеген секторларына салық жеңiлдiктерiн беру саясатынан халықтың əлеуметтiк əлсiз жiктерiне, сондай-ақ экономиканың тиiмсiз, бiрақ үлкен əлеуметтiк маңызы бар
секторларын мемлекеттiң тiкелей қолдауының рөлiн күшейту саясатына көшу қажет.

4.2. Бюджетке салық түсiмiнiң IЖӨ-нiң 30% деңгейiне дейiн өсуiн
қамтамасыз ету.
Мемлекеттiк бюджетке салық түсiмiнiң өсуi салық əкiмшiлiгiн жүргiзудi жақсарту жəне салық заңдарының нормаларын мүлтiксiз сақтау есебiнен қамтамасыз етiлетiн болады. Барлық дамыған елдерде бөлiнетiн IЖӨ-нiң үлесi əрбiр он жыл сайын заңды түрде өсiп, IЖӨ-нiң 50%-ына жақындағанын ескере отырып, таяу жылдарда мемлекеттiк бюджетке салық жəне салықтық емес түсiмдердiң деңгейi IЖӨ-ге қатысы бойынша 30%-ға жетедi.

4.3. Салық заңдарын жетiлдiрудi қамтамасыз ету.
Перспективада 5-7 жылдан кейiн салық жүйесiнде мынадай бағыттар бойынша реформалар жүргiзiлетiн болады:
- жеке табыс салығына салық салу жүйесi бойынша едəуiр ұқсастығы бар əлеуметтiк салық, мемлекеттiк сақтандыру қорына төленетiн жарна болып қайта құрылатын болады. Бұл жағдайда жарна төлеушiлер бюджетте неге жұмсалатыны белгiсiз əлеуметтiк салықпен салыстырғанда, қор қаражатының қандай мақсаттарға пайдаланылатынын бiлетiн болады (қараңыз. IХ-бөлiм. Инвестициялық саясат);
- салық төлемдерiнен жалтарудың мүмкiн еместiгi мен оның тиiмсiздiгiн қамтамасыз ететiн, соның ішінде жеке тұлғалардың табысын жаппай мəлiмдеу жəне табысы неғұрлым жоғары тұлғаларға салық салуды күшейту есебiнен қамтамасыз ететiн тетiктер қолданысқа енгiзілетін болады, мұның өзi осы санаттағы салық төлеушiлерден салық жинау iсiндегi жағдайды едəуiр жақсартады;
- салық салу базасын кеңейту жəне экономиканың нақты секторына салық жүктемесiн неғұрлым теңдей бөлу үшiн əлемдiк практикада жергiлiктi бюджеттер үшiн кiрiстiң маңызды көзi болып табылатын бөлшек саудада сатуға салық салуды енгiзудiң орындылығы қарастырылатын болады.

4.4. Салық жеңiлдiктерiн жүйеге келтiру.
Салық жүктемесiн барлық салық төлеушілерге теңдей жəне əдiлеттi бөлу мəселесi принциптi мəнге ие. Басымдықты салаларда iскер белсендiлiктi ынталандыратын мақсатты бағытталған бiрыңғай жеңiлдiк жүйесiн қалыптастыру қажет. Салық артықшылықтарын пайдаланбайтын салық төлеушiлерге қатысты салық жүйесiндегi əдiлеттiлiк принципiн бұзатын негiзсiз жеке салық жеңiлдiктерi жойылады, өйткенi салық төлеушiлердiң бiрi үшiн жеңiлдiктi салық режимi сөзсiз басқаларға қосымша салық ауыртпалығын түсiру дегендi бiлдiредi.

4.5. Кəсiпорындардың сыртқы экономикалық қызметiне тиiмдi
мемлекеттiк бақылауды қамтамасыз ету.
Қазақстандық тұлғалардың сыртқы экономикалық қызметiнiң өсуi, сыртқы экономикалық қызметтегi белсендi өзгерістер кеден шекарасында экономикалық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуде, контрабандаға тосқауыл қоюда, кеден төлемдерi мен салықтарды толық көлемде өндiруде республика кеден органдарының рөлiн арттырады. Кеден əкiмшiлiгiн жүргiзудiң сапасын арттыру республиканың кеден қызметiне бiрыңғай автоматтандырылған ақпараттық жүйе енгiзiлуi қамтамасыз етiлетiн болады. Сонымен қатар кеден қызметi қызметкерлерiнiң еңбегiне ақы төлеу жүйесiн, əсiресе кеден шекарасынан өткiзу пункттерiндегi жүйесін реформалау қажет, өйткенi нақ осы еңбекке ақы төлеудiң төмендiгi сапасыз кеден бақылауының себебi болып отыр жəне кеден қызметi қызметкерлерiнiң арасында сыбайлас жемқорлықтың көбеюi де соның салдары.

4.6. Бюджеттi орталықсыздандыру принциптерiн iске асыру.
Ол үшін мыналар қажет:
- жергiлiктi бюджеттердің мейлiнше дербестiгiн қамтамасыз ету жолымен бюджетаралық қатынастардың тиiмдi жүйесiн құру;
- шығыс жасау өкiлеттiгi мен шығыстар бойынша жауапкершiлiктi заң тұрғысынан айқын ажыратуға қол жеткiзу;
- Қазақстан Республикасының Бюджет кодексiн əзiрлеу жəне қабылдау, ол бюджеттердi жасаудың, бекiтудiң жəне атқарудың бiрыңғай құқықтық нормасын қамтамасыз етедi;
- салықтар мен алымдарды мемлекеттiк бюджеттiң белгiлi бiр деңгейлерiне бекiту;
- трансферттердiң тиiмдi жүйесiн құру;
- дамудың жалпы мемлекеттiк стратегиясы шеңберiнде əлеуметтiк-экономикалық дамудың жəне бюджет қаражатының соларға сəйкес жұмсалуының басымдықтарын белгiлеуде аймақтардың дербестiгiн қамтамасыз ету.

4.7. Мемлекеттiң əлеуметтiк-экономикалық саласын даму
стратегиясымен өзара байланыста дамытуға бағдарлайтын
бюджет саясатын жүзеге асыру.
Республикалық бюджеттiң ағымдағы жəне даму бюджетi деп бөлiнген жаңа құрылымын жасау көзделедi. Қазақстан Республикасының ағымдағы бюджетiнен (бұдан əрi ағымдағы бюджет) функционалдық топтардың ағымдағы шығыстарын қаржыландыру жəне мемлекеттiк борышқа қызмет көрсету. Ағымдағы бюджеттің шығыс бөлiгi нақты мақсаттары көрсетiле отырып, бюджеттiк бағдарламалар негiзiнде қалыптастырылады. Əлеуметтiк салаға арналған шығыстар ағымдағы бюджеттiң негiзгi басым шығыстары деп болады. Бiлiм беруге арналған шығыстар IЖӨ-нiң 8%-ына, денсаулық сақтауға IЖӨ-нiң 4%-ына, əлеуметтiк қамсыздандыру мен əлеуметтiк көмекке — ІЖӨ-нiң 9%-ына, қорғанысқа — IЖӨ-нің 1%-ына дейiн жеткiзiледi.
2010 жылға қарай мемлекеттiк бюджеттiң шығысы IЖӨ-нiң 30%-ына дейiн жетедi. Еуропа елдерiндегi мемлекеттiк шығыс 1970 жылы орта есеппен IЖӨ-нiң 34,5%-ынан 1997 жылы 46,6%-ға дейiн көбейдi. Қазiргi кезде осындай көрсеткiштер АҚШ пен Жапония бойынша IЖӨ-нiң тиiсiнше 34%-ын жəне 35%-ын құрайды. Қазақстан Республикасының даму бюджетi (бұдан əрi — даму бюджетi) күрделi шығыстар құрамында қалыптастырылатын жəне инвестициялық бағдарламаларды қаржыландыру үшiн пайдаланылатын (қараңыз. IХ-бөлiм. Инвестициялық саясат) республикалық бюджеттiң құрамдас бөлiгi болады. Даму бюджетi шығыстарды қаржыландырудың мынадай бағдарламаларын қамтамасыз ететiн болады:
- экономиканың нақты секторын кредиттеу;
- бюджет аясындағы салаларда жаңа объектiлер салу;
- көлiк инфрақұрылымы;
- осы заманғы жабдықтар сатып алу жəне бюджет саласының объектiлерiн техникалық жарақтандыру;
- ұлттық-мəдени құндылықтарды қайта түлету.
Даму бюджетiнiң атқарылуы туралы есеп Қазақстан Республикасының Парламентiне республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есептiң құрамында ұсынылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры бөлу шотының қаражатынан түсетiн жыл сайынғы түсiмдi даму бюджетi көздерiнiң бiрi деп белгiлеу мүмкiндiгi қарастырылады.

4.8. Бюджетаралық трансферттер жүйесiн жетiлдiру.
Ресми трансферттердi айқындау əдiстемесi жетiлдiрiледi. Трансферттер жүйесi аймақтарда əлеуметтiк қызметтердiң ең төменгi қамтамасыз етiлуiне кепiлдiк бередi жəне сонымен бiр мезгiлде аймақтарды салық базасын кеңейтуге ынталандырады. Ағымдағы бюджет өзiнен төмен тұрған бюджеттердi, негiзгi объективтi факторларды (халықтың саны, оқушылардың, қарттардың саны, табиғи-климаттық жағдай, кедейшiлiк деңгейi, автомобиль жолдарының ұзындығы жəне т.б.) ескере отырып, халықтың жан басына есептелген трансферттер қорының қаражаты
есебiнен аймақтарға қажеттi трансферттермен қамтамасыз ететін болады.

4.9. IЖӨ-ге қатысты мемлекеттiк борышты тұрақтандыруға жəне
бiртiндеп қысқартуға қол жеткізу.
Мемлекеттің төлем қабiлеттiгiн қамтамасыз ету шаралары қолданылады.
IЖӨ-ге қатысты мемлекеттiк борышты тұрақтандыруға жəне бiртiндеп қысқартуға қол жеткiзу керек. Бюджет тапшылығының деңгейiн қысқарта отырып, мемлекеттiк жəне мемлекет кепiлдiк берген қарыз алудың жəне Үкiмет борышын басқарудың тетiгiн жетiлдiру қажет.

4.10. Бюджеттi жоспарлау жүйесiн жетілдiру.
Олар мыналар:
- бюджеттi жоспарлаудың əдiстемесін жетілдiру, соның iшiнде бюджеттiк бағдарламалардың орындалу нəтижелерiн бағалау негiзiнде жетiлдiру;
- мемлекеттiң мiндеттемелерiн өзiнiң ресурстарымен мейлінше теңдестiре отырып 3-5 жылға дейiнгi бюджет көрсеткiштерiн орташа мерзiмдi жоспарлаудың жүйесiн əзiрлеу;
- орталық жəне жергiлiктi басқару органдарының арасындағы ресурстарды олардың мiндеттерiне барабар бөлудi жүзеге асыру;
- мемлекеттiк қызмет көрсетудi қаржыландырудың үздiксiздiгi жəне тиiмдi қаржылық жоспарлауы қамтамасыз етiледi.

4.11. Бюджеттiң ашықтығын қамтамасыз ету.
Бюджеттiк қаржыландыру туралы нақты жəне айқын ақпаратқа қол жеткiзу керек.
Бюджеттiк қаржыландырудың ашықтық принципi:
- заңдық жəне нормативтiк құжаттардың жариялануымен;
- жылдық қаржылық жəне жедел баяндамалар мен есептердiң (бюджеттiк бағдарламалардың əкiмшiлерi жасаған) жариялануымен;
- мемлекеттiк қаржы жасаған толық ақпараттың жариялануымен жүзеге асырылатын болады. Жүзеге асырылып жатқан шығыстардың тиiмдiлiгiн бағалау үшiн бюджет қаражатының пайдаланылуына бақылау күшейтiледi. Қаражаттың жұмсалуына мониторинг қатаң жəне жетiлдiрiлген жүйе бойынша жүзеге асырылатын болады. Iшкi, сол сияқты сыртқы аудит те маңызды рөл атқарады, өйткенi олар шығындар мен бұрмалаушылықтар жағдайларын анықтауға мүмкiндiк береді.

Қазақстан Республикасы
Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi туралы
ереже.

 Жалпы ережелер.
 Министрлiктiң негізгі функциялары мен құқықтары.
 Министрлiктiң мүлкi.
 Министрлiктiң қызметiн ұйымдастыру.
 Министрліктi қайта ұйымдастыру және тарату.
 Вексель.
 Вексель деген не?
 Вексельдің түрлері.
 Вексельдің пішіні.
 Вексель – төлем құжаты.
 Вексельдерді есепке алу.
 Бірінші сыныпты эмитенттер.
 Вексельдерді өтеу қалай іске асырылады?
 Вексельдік есеп айырысудың артықшылықтары.
 Мақсат.
 Ахуалды таңдау.
1) Күштi жақтар.
2) Əлсiз жақтар.
3) Мүмкiндiктер.
4) Қатерлер.
 Стратегиялық міндеттер.
 Iс – қимыл стратегиясы.
1) Салық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету.
2) Бюджетке салық түсiмiнiң IЖӨ-нiң 30% деңгейiне дейiн өсуiн
қамтамасыз ету.
3) Салық заңдарын жетiлдiрудi қамтамасыз ету.
4) Салық жеңiлдiктерiн жүйеге келтiру.
5) Кəсiпорындардың сыртқы экономикалық қызметiне тиiмдi
мемлекеттiк бақылауды қамтамасыз ету.
6) Бюджеттi орталықсыздандыру принциптерiн iске асыру.
7) Мемлекеттiң əлеуметтiк-экономикалық саласын даму
стратегиясымен өзара байланыста дамытуға бағдарлайтын
бюджет саясатын жүзеге асыру.
8) Бюджетаралық трансферттер жүйесiн жетiлдiру.
9) IЖӨ-ге қатысты мемлекеттiк борышты тұрақтандыруға жəне
бiртiндеп қысқартуға қол жеткізу.
10) Бюджеттi жоспарлау жүйесiн жетілдiру.
11) Бюджеттiң ашықтығын қамтамасыз ету.