Ғылым және информация ғасыры деп аталған өткен жүз жылда дамыған мемлекеттердiң азаматтарынан бек көп адам ислам дiнiн өз еркiмен қабылдаған. Олардың iшiнен әлемге аты мәшһүр боксшы Мұхаммед Әли (1942- ) мен өткен ораза айында мұсылмандықты қабылдаған Италия мемлекетiнiң Сауди Арабыстандағы 60 жасар елшiсi Торкуато Кардеилли (Torquato Cardeilli, 1942- ) мырзаны айтуға болады. Бұларға қоса әлемдiк деңгейдегi философтар, физикашылар мен химияшылар, тарихшылар мен әлеуметтанушылар, экономистер мен дiнтанушылар бiр-бiрлеп хақ дiн исламды қабылдауда. Батыс елдерiнiң кейбiр қатардағы азаматтары да, баспасөзде аттары аталмағанымен, кәлима айтып, мұсылмандардың санатына кiруде. Елiмiздегi ислами үгiт-насихаттың мешеулiгiне қарамастан, бiзде де орыс, грузин, кәрiс, неміс халықтары уәкiлдерiнiң бiр сыпырасы мұсылман болды. Осындай жағдайда, нелiктен дүние жүзi халықтарыны ислам дiнiн жаппай қабылдап жатыр, деген сұрақ пайда болады. Адамдардың өзге дiндер мен наным-сенiмдердi тастап, мұсылмандықты қабылдауы әр жеке тұлға үшiн өмiрлiк маңызы бар уақиға, радикалды өзгерiс. Сондықтан, заманауи тұлғалардың хақ дiнiмiздi қабылдауындағы басты себептерге талдау жасауды жөн көрдiк, ағайын.
Әсiресе, ислам дiнiн қабылдаған Батыс елдерi уәкiлдерiнiң мұсылман болу себептерi жөнiнде нақтылы мысалдар келтiрелiк. Британияның патша армиясында жоғары лауазымды әскербасы қызметiн атқарған Арчибалд Хамилтон (Sir Archibald Hamilton, 1876-1939) 1923 ж. мұсылмандықты қабылдайды. Ол, исламды қабылдауындағы басты факторлардың бiрiнiң осы дiннiң бос ырымдар мен негiзсiз сенiмдерден ада екендiгi және надандыққа қарсы берiк бекiнгендiгi болғанын айтады. Оның пiкiрiнше, мұсылмандық бай, орташа ауқатты және кедей-жарлы деп аталатын үш әлеуметтiк таптың уәкiлдерiн бейбiт түрде араластыратын, олардың өзара нақтылы көмектесуiн бұйыратын дiн. Сондықтан, мұсылман халықтарда сыныптық парықтар салдарынан әлеуметтiк жарылыстар пайда болмаған, «ислам дiнi құлатушы емес, көркейтушi дiн» дейдi, Хамилтон. Ол, исламның құмар, есiріткi және мас қылатын iшiмдiктерге тыйым салғанын айта келiп, адамзаттың осы зиянды нәрселердiң кесірінен ең үлкен пәлекеттерге ұрынғандығын айтады. Исламның адал жұмыс iстеуге зор мән бергендiгiн және «туғаннан күнәлi болып туу» туралы сенiмнiң бұл дiнде жоқ екендiгiн айта келiп, исламияттағы сенiм қағидаларының бiрiн-бiрi толықтырып тұрғандығын және өзара қайшылықты еместiгiн айтады. Ол мұсылман болған соң Абдұллаһ есiмiн қабылдайды.
Германияда оқып жүрген кезiмде Абдұллаһ Франк Бұбенхайм (Abdullah Frank Bubenheim, 1952- ) есiмдi неміс азаматымен танысқан едiм. Ол кiшкентайынан протестант тәрбиесінде болған адам. Оған бала күнiнде жаңа жыл шыршасын Иса Мәсiх әкелдi деп айтушы едi жақындары. Бiр күнi бiр досы әлгi аршаны әке-шешесiнiң базардан сатып алғанын айтады. Мектеп оқушысы болса дағы жас балаға тән таза ұжданы оған мұның бәрiнiң көз бояушылық екенiн сездiредi, сөйтiп, ол кiшкентайынан христиандықтан жери бастайды. Жасы үлкейген сайын хақиқатты iздейдi, бiр Жаратушының, бiр Құдiреттiң бар екенiн бiледi, бiрақ, Оған апаратын жолды табу үшiн әр түрлi дiндердi зерттей бастайды. Бiрнеше ағымдарға кiрiп, жүрегi уә ақылын қанағаттандыратын жолды таба алмай жүрген сәтте мұсылмандықты қабылдаған Хасан Бауер (Hasan Bauer) есiмдi жiгiтпен танысады. Оған ислам дiнi туралы сұрақтар сұрап, өзiн қанағаттандыратын жауаптар алады. Абдұллаһ: «Жаратылысыма ең лайықты дiннiң ислам екенiн түсiндiм» дейдi.
Әли Мұхаммед Мори есiмдi мұсылман жапон исламдағы көркем ахлақтың (этика) өзiн тартқан қасиет екенiн айтады. Ол, соңғы 80-90 жылда Жапонияда христиандардың миссионерлiк әрекеттерінің қатты күшейгенiн, мұның нәтижесiнде көптеген жапондардың бұддизм уә синтоизм дiндерiн тастап, христиандықтың түрлі тариқаттарын (негізінен протестант секталары) қабылдағанын айта келiп, мұның басты себебiнiң жапондардың дәстүрлі нанымдарының жаңа дiнмен бәсекеге түсе алмағандығы екенiн айтады. Мориге исламдағы ең ұнайтын нәрсенiң бiрi – барлық мұсылмандардың ұлтына, тiлiне, байлығына қарамастан, ағайын-бауыр саналатыны.
Әмина Мозлер (Amina Mosler) есiмдi неміс мұслима исламды қабылдауын былайша түсiндiредi: «Ұлым менен: «Құдай неге үшеу?» деп сұрағанда, қыйналып, жауап қайтара алмаушы едiм. Бұған мен де сенбеушi едiм. Балам ер жеткен соң, 1928 жылы, бiр күнi маған келiп: «Шеше, мен мұсылмандардың дiнiн зерттедiм. Оларда бiр ғана Құдай бар екен. Олардың дiнi ең тура дiн. Мен ендi мұсылман боламын, сен де маған қосыл!» дедi, қуанып. Содан бастап, ислам дiнiн зерттедім. Берлиндегi мешiтке бардым. Мұсылмандар менi өте жақсы қарсы алды. Мешiттiң имамы маған исламды айтқан сайын тыңдаған нәрселерiм менi қуантты, естiген сайын исламның хақ дiн екенiн түсiндiм. Сөйтiп, исламды қабылдадым». Әмина ханымға ең ұнағаны исламдағы бiр Аллаһ ұғымы, адамның күнәсiн тек Аллаһтың ғана кешiре алатыны және христиандықтағыдай дiн қызметкерлерiнiң күнәсiз саналмайтындығы.
Атақты ағылшын ақсүйек әулетінің мүшесі, философия ғылымдарының докторы, профессор Леон (Leon) исламның ақыл және логикаға толықтай сәйкес келетiн өте түсiнiктi дiн екенiне баса назар аударады. Ол, 1882 жылы мұсылман болған соң Мұстафа Һарұн есiмiн алады.
Австриялық Чечилия Канноли (Cecilla Cannolly) мұсылмандықтан бұрын мына сұрақтарды өз-өзiме сұрап, қыйналушы едiм дейдi: «Бiздiң неге үш құдайымыз бар? Неге бәрiмiз бұ дүниеге күнәкәр болып келемiз? Неге үш құдайға шiркеу қызметкерлерiнiң дәнекерлiгiмен ғана құлшылық жасай аламыз?». Шiркеудегi әкейлерге барып, бұларды сұрағанымда, олар маған ашулана қарап: «Шiркеудiң үйреткенiн сен сұрай алмайсың! Бұлар құпия нәрселер. Сенiң мiндетiң тек бұларға сену ғана!» деп, қайтарушы едi. Мен, сонда да еш нәрсе түсiнбей, қыйналушы едiм. Ал, түсiнбеген нәрсеге қалай сенесiң? Сөйтiп, iзденушiлiк оты жанған Чечилия ханым хақ дiн қайсысы екен деп, жан-жақты сұрастыра бастайды. Бiр күнi исламият туралы шағын бiр кiтап қолына түседi. Қызымен бiрге екеуi әлгі кiтапты жұмыла оқиды. Қараса, сұрақтарына iздеген жауаптарының барлығы да осы кiтапта. Бiрден мұсылмандықтың хақ дiн екенiн түсiнген олар ислам дiнiн қабылдап, Рашиде және Махмұде есiмдерiн алады.
Ғасырлар бойы дүниежүзiнiң көптеген аймақтарын отарға айналдырған Францияның мәшһүр философы Роже Гарди (Roger Garaudy, 1913- ) жетпiс жасында, 1983 жылы ислам дiнiн қабылдаған. Ол, Франция коммунист партиясының «Бас идеологы» ретiнде ондаған жылдар бойы материализм уә атеизмдi насихаттаған адам едi. Сондықтан, оның мұсылман болуы Франция уә Еуропа елдерiнде үлкен жаңғырық шығарады. Мұсылман болғаны жөнiндегi баспасөз мәслихатында Гарди былай дейдi: «Ислам ғасырлардың алдында жүретiн дiн. Өзге дiндер болса, уақыттың артында жүрдi. Исламнан басқа дiндердiң барлығы да уақытқа сәйкестендiрiлдi, реформаланды. Киелi кiтаптар уақыт талабына сай өзгертiлдi. Құран Кәрім болса жiберiлген сәттен бастап, уақытты биледi. Ол, уақыттың емес, уақыт оның iзiмен жүрдi. Уақыт кәртейген сайын Құран жасара бердi. Бұл уақыттан тыс керемет уақиға. Бүгiнге дейiнгi жойқын соғыстар мен әлеуметтiк, саяси һәм экономикалық дағдарыстардың бәрiнен де үлкен уақиға. Ислам – материализмге, позитивистердiң пiкiрлерiне һәм экзистенциялистердiң пiкiрлерiне билiк етедi. Бiрақ бұлардың еш қайсысы да исламға билiк ете алмайды!». Содан бастап, философтың қаламы ислам үшiн жұмыстайды. Кейбiр туындылары: «Исламның уәделерi» (1983), «Тiрiлерге жолдауым» (1986), «Ислам және адамзаттың болашағы» (1990), «Энтегризм – мәдени суицид» (1992).
Исламды қабылдаған жеке тұлғалардың мысалдарын көбейтуге болады. Қазiрше, осымен шектелiп, ендi олардың мұсылмандықты қабылдауындағы басты себептердi қысқаша тiзбектейiк. Исламды қабылдау себептерi жөнiнде сұрау жүргiзiлген алпыстай зиялы Батыс елдерiнiң азаматтары берген жауаптардан мынандай нәтижелердi шығаруға болады (Олар неге мұсылман болды? атты кiтаптың 166-169 беттерiне қараңыз):
1. Исламда бiр-ақ жаратушы және бiр-ақ табынылушы Аллаһ ұғымы бар. Адамның ақылы бiр Құдайға сенудi қалайды. Бiрден көп тәңiрлерге сенудi адамның ақылы қабылдай алмайды.
2. Ислам дiнi адамдарға тек руханият жағынан ғана емес, дүнияуият жағынан да мәлiметтер бередi, мына дүниедегi өмiрдiң iзгi жолын түсiндiредi.
3. Кейбiр дiндерде адам баласы тумысынан күнәкәр болып туады да мына дүниеге тек азап шегуге ғана келедi. Ал, ислам болса, әр сәбидiң күнәдан ада, тап-таза перiштедей болатынын және әр адамның дүниеде iстеген амалдарына жауапты екенiн айтады. Жақсылық iстегендерге әжiр-сыйлық, жамандық iстегендерге тиесілі жауапкершiлiк беріледі.
4. Ислам дiнiнде ғибадат, дұға және тәубе сұрау кезiнде пенде мен Жаратушысы арасында ешбiр дәнекершi, делдал болмайды. Әр адам Жаратушысына мұң-мұқтажын өзi айта алады. Қайта, Аллаһ Тағала уә құлдарының арасына делдал қосу дұрыс саналмайды.
5. Исламда ақсүйектiк, рұһбандық (жрецво, духовенство) деген түсiнiктер жоқ. Аллаһ Тағала барлық пенделерiн тең жаратқан. Үстемдiк имандылықта, ахлақи байлықта, тақуалықта, iзгi амалдардың көптiгiнде. Дүнияуи байлықтар мен атақтарға, шыққан тегi мен жерiне байланысты ешкiм артық саналмайды. Барлық мұсылмандар ағайын.
6. Ислам нанымы бойынша барлық пайғамбарлар бiр ғана дiндi, Аллаһ Тағалаға иман етудi бұйыратын «тәухид» жолын уағыздаған. Пайғамбарлардың арасын бөлуге, бiрiн-бiрiнен үстем етуге болмайды. Пайғамбарлардың бәрi де фәни пенделер. Олар Аллаһтың құлы ғана, ұлы емес.
7. Исламның қағидаларының бәрi де ақылы бар адамға түсiнiктi һәм логикалық үндестiгi сақталған. Исламда түсiнiксiз, зиянды, керiтартпа қағидалар мен бұйрықтар жоқ.
8. Ислам дiнi ғаламдық (универсалды) дiн. Ол, белгiлi бiр аймақ пен халыққа яки заманаға ғана жiберiлген дiн емес. Ислам дiнiн күллi ғаламдағы адамдар уә саналы махлұқтар (жаратылмыстар) түсiне алады және исламның талаптары уә үгiттерiн барлық уақыттарда ұстануға болады. Өйткенi, мұсылманшылық өте қарапайым һәм оңай жол.
9. Кейбiр дiндер тек Құдайдан қорқуды ғана бұйырады. Ал, ислам дiнi болса, Аллаһ Тағаланы сүюдi және Оның рахметiнен үмiт үзбеудi бұйырады.
10. Ислам дiнiнде зорлық, зомбылық жоқ. Бақара сүресiнiң 256-аятында: «Дiнде зорлық жоқ!» делiнген. Сондықтан, ешкiмдi де исламды қабылда деп зорлауға, жәбiр көрсетуге болмайды. Алайда, кейбiр миссионерлер мен экстремист топтар адамдарды өз жолдарына зорлықпен немесе түрлi материалдық қызықтырушы айлалармен, алдап кiргiзуде.
11. Исламдағы ғибадаттардың iшiнде тағат жетпес, жиiркенiштi құлшылықтар жоқ. Бәрi де адамды тәртiпке келтiрушi, ден саулыққа һәм ақыл-ұжданға пайдалы ғибадаттар. Исламдағы ғибадаттар адамдар үшiн яки көрсету үшiн жасалмайды. Олар тек Аллаһ Тағаланың ризалығына ие болу мақсатымен жасалады.
12. Исламият тазалықты иманның белгiсi ретiнде қабылдаған дiн. Тазалық – ғибадаттың басты шарты. Бұл һәм дене тазалығы һәм рух тазалығы. Күнделiктi тұрмыстың өзiнде тазалықтың сақталуы маңызды мiндет болып табылады.
13. Ислам кедейдi қорламайтын, байды айыптамайтын дiн. Байларға жомарт һәм рахымды болуды, ал кедейлерге сабырлы һәм еңбекқор болуды, адал ризық тауып, баюды үгiттейтiн дiн.
14. Ислам дiнi әлеуметтiк әдiлеттiлiктi көздейтiн дiн. Зекет, фiтiр садақалары мен Құрбан айт кезiнде құрбандық шалу сияқты ғибадаттар арқылы ылғи да жарлы-мiскiндерге, мұқтаждарға көмектесудi бұйырады.
15. Ислам дiнi мас қылатын iшiмдiктер мен улы шегiмдiктердi, құмар ойындары мен ұятсыздықты харам еткен бiрегей дiн. Бұл, дiніміздің ақылды, жанды, мүлiктi, иманды һәм жанұяны қорғау мақсатының айқын көрiнiсi.
16. Өлiмнен кейiнгi өмiр туралы ең қанағаттанарлық мәлiметтi мұсылмандық ғана бередi. Кейбiр дiндерде ахирет деген ұғымның өзi жоқ.
17. Исламият адами көмектесу, араласу жағынан адамдардың дiнi мен нәсiлiне қарап шек қоймайтын бiрегей дiн. Жәрдемге мұқтаж адамдардың барлығына да қол ұшын беру мұсылмандардың мiндетi.
18. Исламда белгiлi бiр топтың меншiгiндегi «дiни сырлар», «дiни иерархия» деген ұғымдар атымен жоқ. Аллаһ Тағаланың дiнi барлық адамзатқа ашық. Құран Кәрімдi кез келген адам оқып, түсiне алады. Ислам белгілі бір топтың яки тариқаттың діннің атын жамылып, адамдардың санасын өз мүддесі үшін монополияға алуына қарсы дін.
19. Құран Кәрім Пайғамбарымызға жiберiлген халде сақталған. Түпнұсқасы сақталған бiрегей кiтап – Құран-дүр. Бұл исламның хақтығын және Құран Кәрімнiң мұғжизасын паш етедi. Сонымен қатар, исламнан кейiн басқа дiннiң жiберiлмейтiнiн дәлелдейдi.
20. Исламда құлшылық кез келген таза жерде жасалады. Ол үшiн мiндеттi түрде белгiлi бiр орынға бару шарт емес. Ислам құлшылықты белгiлi бiр орынмен шектемеген, күллi жер шарын ғибадатхана (сәждехана, мешiт) еткен бiрегей дiн.
21. Ислам дiнi әйелдердiң құқықтарын орнатып, оларды ғибадат, мұғамалат, әлеуметтiк мәртебе, экономикалық iс-әрекеттер жағынан еркектермен тең дәрежеге қойған дiн. Исламда «Адамды адастырған Хауа» деген ұғым жоқ. Құран Кәрімдегi 2/36 және 7/20-24 аяттары бойынша Адам мен Хауа бiрдей қате iстеген және Аллаһ Тағала олардың екеуiн бiрдей ғафу еткен. Сондықтан, мұсылмандар әйелдерге еркектердi тура жолдан адастырушы шайтан ретiнде қарамайды. Ал, өзге дiндерде Адамның қателiгiнiң басты себепкерi ретiнде тек әйел көрсетiледi. Бұл әйелдердiң Еуропада ғасырлар бойы азапталуына, әшкере өртелуiне апарып соқтырған. Францияда 1938 жылға дейiн әйелдер күйеуiнiң рұқсатынсыз келiсiмшартқа қол қоя алмаушы едi. Ең дамыған мемлекеттерден Швейцарияда әйелдерге дауыс беру құқығы осыдан ширек ғасыр бұрын ғана берiлгендiгiн ескерелiк. Батыстың әйелдерге ХХ-ғасырда берген құқықтарын ислам дiнi осыдан 1400 жыл бұрын берген.
Қорыта айтқанда, адамзаттың мәдениет, өркениет және ғылым деңгейi артқан сайын исламды қабылдаушылар уә iздеушiлердiң саны көбеймек. Өйткенi, ақылдың, ұжданның, сананың жолы бiр. Басқа жұрттар хақиқатты соншалықты iждиһаттылықпен iздегенде, мұсылман елiнде, мұсылман жанұяда дүниеге келген бiздердiң одан да жiгерлi iзденiске түсуiмiз керек емес пе? Дiнiмiздi құлақтан емес, басты бұлақтан үйренетiн кез келген жоқ па?

[1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, Заманауи тұлғалар ислам дінін неліктен қабылдады? «Қазақ Әдебиеті» газеті, №16(2750), 19.04.2002 ж., 6-бет.

Мұртаза БҰЛҰТАЙ
Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы