Тербеліс ауруы – клиникалық симптомдарының полиморфтылығымен және ағымының ерекшеліктерімен ажыратылатын, кәсіптік аурулар. Негізгі этиологиялық факторлары өндірістік вибрация. Тербеліс ауруы көбінесе машинаны құрайтын жұмысшыларда, металлургиялық, құрылысты, авиа- және кеме құрылыстарндағы, тасты өндіретін құрылыстарда, ауыл шаруашылығымен айналысатындарда, көлік және ауыл шаруашылығының басқада салаларында қызмет ететін жұмысшыларда кездеседі.

Соққылы немесе айналмалы әсерлі қол механизімінің аспаптарымен жұмыс істейтін жұмысшылар вибрацияның әсеріне ұшырауы мүмкін. Оларға металды кесетіндер, қалыпшылар, бұрғышылар, тас кесушілер, ұштағыштар, слесарлар жатады.

Қатынастың түріне байланысты вибрацияның жалпы және жергілікті түрлерін ажыратады. Жергілікті түрінде вибрация қолдар арқылы беріледі. Вибрацияның бұндай түрі айналмалы немесе соққылы механизмді аспаптармен жұмыс істейтін адамдарда кездеседі.

Жалпы вибрация отырған немесе тұрған  бет арқылы беріледі(орындық, пол, өңделінетін заттар, помост және т.б). өндірістік жағдайларда жалпы және жергілікті вибрация орын алады.

Этиологиясы мен патогенезі: негізгі этиологиялық факторларға өндірістік вибрация және қосымша кәсіптік зиянды заттар жатады: шу, суық өту, иық бұлшық еттерінің, иық белдеулерінің   кернеулігі, дененің мәжбүрлі қалпы және т.б. Ауру  тірек қимыл аппаратының, жүрек тамыр жүйесінің және жүйке жүйесінің қызметтерінің бұзылуымен көрінеді. Жергілікті және жалпы вибрация нервті-рефлекторлы және нейрогуморалды жүйелердің механизмін бұзады. Вибрация күшті тітіркендіргіштердің әсерінен терідегі, нервтегі және нерв бағанындағы рецепторларға әсер етіп, симпатикалық нерв ұштарындағы норадреналин секрециясын күшейтеді. Норадреналиннің бір бөлігі  қанға түсіп тамырлардың тонусын жоғарлатады, ол өз кезегінде қан қысымды жоғарлатады және ангиоспазмды тудырады. Вибрацияның әсерінен адамдарда Фатер-Пачини  денешіктерінде, жүйке талшықтарында, жұлын нейрондарында, ретикулярлы формация бағанында, омыртқа аралық ганглиларда және симпатикалық шекаралық бағаналарда өзгерістер болады.

Қарап тексерген жағдайларда, әсіресе вибрацияға сезімталафферентті иннервацияның төмендеуі байқалады, кейіннен түсу симптомдары және ауырсыну синдромдары пайда болады. Вегетативті аппаратта патологиялық өзгерістердің дамуына байланысты, тері, бұлшық ет, сүйек жүйелерінде дистрофиялық өзгерістер болады. Әсіресе, иық белдеуінің ірі буындарының рецепторлары зақымданып,  ауырсынуларымен жүреді. Аурудың    патогенезінде вибрациялық тітіркендіпгіштердің симпатоадренал жүйесіне әсерінің маңызы зор. Асқазан ішек жолдарының реттелуіне вегетативті бұзылыстар әсер етеді, ол асқазан ішек жолдарының дискинизиясына , кейіннен ауыр патологияға әкеледі.

Вибрацияның организмге жалпы әсеріне байланысты тербеліс ауруының жіктелуі (Милков Л.Е., Рыжкова М.Н., Суворов Г.А және тағы басқалары., 1982).

Бастапқы көріністері (І деңгей).

1. Ангиодистониялық синдром (церебралды немесе шеткі);
2. Вегетациялық-вестибулярлы синдром;
3. Аяқтың полиневропатиясының сенсорлы синдромы (вегетативті-сенсорлы).

Шамалы айқындықтағы көрініс (ІІ деңгей).

-                      Церебралды перифериялық ангио-дистониялық синдром;

-                      Сенсорлы полиневропатия синдромы қосымша:

А. Полирадикулярлы бұзылыстармен;

Б. Екіншілік бел-сегізкөз түбірлік синдромымен;

В. ЖЖ қызметінің бұзылыстарымен.

Айқын көріністерімен (ІІІ деңгей).

1. Сенсорлы моторлы полиневропатия синдромы.
2. Шеткілік полиневропатиямендисциркуляторлы энцефалопатия синдромы.

Вибрацияның жергілікті әсеріне байланысты тербеліс ауруының  жіктелуі:

Бастапқы көріністер – 1 деңгей

1. Саусақтардың ангиоспазмымен, қолдың шеткілік ангиодистониялық синдромы;
2. Сенсорлы синдром (қолдың вегетативті сенсорлы полиневропатиясы);

Шамалы айқындықтағы көрініс (ІІ деңгей).

1. Саусақтардың жиі ангиоспазмдарымен қолдың шеткілік ангиодистониялық синдромы;
2. Қолдың полиневропатиясының вегетативті-сенсорлы синдромы:
3. саусақтардың жиі ангиоспазмымен;
4. саусақ ұштарындағы тұрақты вегетативті-трофикалық бұзылыстар;
5. қолдың тірек қимыл аппаратының дистрофиялық бұзылыстарымен периартроз, артроздар;
6. мойын иық плексопатиясы;
7. церебралды ангиодистониялық синдром.

Айқын көріністерімен (ІІІ деңгей).

1. Қолдың полиневропатиясының сенсорлы-моторлы синдромы
2. Энцефалополиневропатия синдромы
3. Генерализденген акроангиоспазммен полиневропатия синдромы

Тербеліс ауруының клиникасы: Жергілікті вибрацияның әсерінен пайда болған, вибрациялық ауруды 4 кезеңге бөледі. І-кезеңінде, қол саусақтарындағы ауыспалы ауырсынулар, парестезиялар, жансызданулар болады. ІІ-кезеңде, ауырсыну және парестезия сезімдері айқын және тұрақты болады, тамырлар тонусындағы өзгерістер анықталынады, нақты сезімталдықтардың бұзылыстары болады. Вегетативті дисфункция және астения көріністері дамиды. ІІІ-кезеңінде вазомоторлы және трофикалық бұзылыстар айқын болады, ауырсыну ұстамалары, жансыздану және парестезиялар, айқын вазоспазм- саусақтардың ағаруы, аралас бұзылыстар сезімі пайда болады. Вибрациялық сезімталдықтың толығымен жойылуы тән, сіңір рефлекстерінің тежелуі немесе жойылуы тән, артериялды қысымның жоғарлауымен вегетативті дистония, гипергидроз пайда болады. Асқазан ішек жолдарының бұзылыстары анықталынады, рентгенде сүйек және буындардағы өзгерістер анықталынады. ІҮ-кезеңінде, жергілікті органикалық зақымдангулар, мысалы, энцефаломиелопатия дамиды(сирек кездеседі). Айқын трофикалық және сезімталдықтың бұзылыстары болады. Нерв бағаны бойындағы және саусақтардағы, буындардағы ауырсыну синдромдары тұрақты сипатта болады. Ангиодистониялық криздер қолдың шеткі тамырларын ғана емес, сонымен қатар коронарлы және ми тамырларының аймақтарында қамтиды.

Вибротығыздықтағы бетонмен жұмыс істейтін адамдарда, вибрацияның жергілікті және жалпы әсерлерінен пайда болған, вибрациялық ауру дамиды. Ангиополиневропатия синдромының  осы түрі невростения синдромының дамуымен қатар жүріп, гиперстениялық түрін құрайды, ал астения тежелу процестерінің күрт әдсіреуімен жүреді. Шағымдарының ішінде, басының ауырсынуы, бас айналу, сезімталдықтың жоғарлауы, тітіркендіргіштік, аяқтарының сыздап ауырсынуы, жансыздануы, парестезиялары басым болады. Соңғы кезеңдерінде басының аурулары тұрақты және вегетативті криздер(өзін нашар сезіну, тахикардия, ауаның жетіспеушілігі, қоқыныш, терморегуляцияның бұзылыстары) қосылады. Неврологиялық симптомдарға есте сақтау қабілетінің төмендеуі, жылауықтық, ұйқысының бұзылуы жатады. Сирек табан саусақтарының бозаруымен, диффузды тер бөлінулер байқалады. Аяқтарда ангиополиневропатиялық симптомдар басымырақ анықталынады: вибрациялық сезімталдықтың бұзылыстары, парестезиялар және т.б. анықталынады. сіңір рефлекстерінің басында кідіруі, соңынан тежелуі дамиды, трофикалық бұзылыстар (табан саусақтарындағы терінің жұқаруы, бұлшық еттердің гипотрофиясы), қан өысымының шамалы жоғарлауы, оның ассиметриясы, ЭКГ өзгерістер болады. ЭЭГ эпилептиформды белсенділік ошақтары анықталынады.айқындылық деңгейлеріне байланысты, кезеңдерге бөледі, ол еңбек ету қабілетінің сараптамасында маңызды.

Жалпы вибрацияның әсерлерінен пайда болған вибрациялық ауру – вестибулопатия (жүйелі емес бастың айналуы) мен  бас ауруларымен көрінеді. Естудің және көрудің өзгерістері, бағаналық және жұлындық симптомдар, асқазан-ішек дискинезиясы, іштегі ауырсынулар, арқада көбінесе, бел-сегізкөз аймақтарындағы түбірлік ауырсынулар байқалынады.

Диагностикасы және салыстырмалы диагнозы. Диагнозды қояр алдында ең алдымен кәсіптік анамнезіне, жұмыс орнының санитарлық гигиеналық жағдайына  көңіл аударады. Науқасты қазіргі кездегі клиникалық-фармакологиялық әдістермен тексеру керек. Комплексті тексерулердің ерекшеліктері аурудың бастапқы ерте клиникалық көріністерін анықтауда және ағзаның қызметінің мүмкіндіктерін анықтауда маңызды. Қараған кезде қолдың, аяқтың тері жабындыларының түсіне көңіл аударады, терінің температурасын өлшейді; әсресе сезімталдықты тексеруге аса көңіл аударады (вибрациялық, ауырсыну). Сонымен қатар, сүйек-буын, бұлшық ет және жүрек тамыр жүйесіде тексеріледі. Суық сынамаларын, капилляроскопияны, термометрияны, электроэнцефалографияны, электротопометрияны, поликардиографияны  қолданады, жүрек тамыр жүйесін тексереді.

Вибрациялық ауруды басқа себептен пайда болған аурулардан ажырату керек (Рейно ауруы, сирингомиелия, вегетативті полиневрит, миозит және т.б).

Тербеліс ауруының емі. Себебі мен патогенезіндегі факторларды ескере отырып, емді ерте бастау керек. өзін өзі күту, көп физикалық күш түсірмеу, ағзаға вибрацияның әсерін уақытша немесе тұрақты шектеу этиологиялық принциптерді құрайды. Патогенездік ем комплексті болу керек, онда дәрілік және физио емді қолдану керек. Дәрілік заттардың ішінде ганглиблокаторлы заттарды аз мөлшердегі холинолитиктермен және тамырды кеңейтетін препараттармен бірге қолданған нәтижелі. 3-4 күндік үзіліспен, 2-3 курстық емммен, күнара 10 мл 1% бұлшық етке спазмолитинді қолданады. Спазмолитинді бұлшық етке 0,5% 3-10 мл новокаин ертіндісімен кезектестіріп отырады. Амизилді 0,001 г таблетка түрінде тағайындайды. Метамизилді ұнтақ түрінде береді 0,001 г тамақтан соң 10-15 күн бойы. Цинаризин және белласпонмен қосып никотин қышқылын беру жақсы нәтиже көрсеткен. Вегетативті параксизмдер кезінде пирроксанды қолданады. Витаминдік ем көрсетілген.

Физиоем ішінде дәрілік препараттармен (5% новокаин ертіндісі немесе 2%  бензогексонидің сулы ертіндісі)қол саусаұтарымен табанға  электрофарезді қолданады. Тоқтың күші 10-15 Ма, процедураның ұзақтығы 10-15 минут.

Полиневриттік синдромдар кезінде жоғарғы жиіліктегі электротерапияны қолдану нәтижелі. Сонымен қатар инемен рефлексті ем қолданады.

Еңбек ету қабілетінің сараптамасы.

Тербеліс ауруының 1 деңгейінде – динамикада дәрігердің бақылауымен бұрынғы жұмыс орнында жұмысын жалғастрып, белсенді түрде амбулатолрлы ем алады.

Тербеліс ауруының 2 деңгейінде – қолайсыз кәсіптік факторларға байланысты, науқас  міндетті түрде жұмыстан шегеріледі. Науқасқа 1-2 айға дейінгі жұмысқа жарамсыздық парағы және санаторлық курорттық ем ұсынылады, сонымен қатар ары қарайғы динимикалық бақылу мен жұмысқа жарамдылық сұрағы шешіледі.

Ауыр жағдайларда, толығымен немесе біраз ғана жұмыс ету қабілетін жоғалтқан болса, науқасты вибрациямен байланысы жоқ жұмысқа орналастырады немесе ДЕСМ бағыттама береді.

Тербеліс ауруының профилактикасы.

1. Жұмыстың ұйымдастырылуының дұрыстығы (әр бір сағат сайын 10 минуттық үзіліс, өндірістік жаттығулар, бөлмедегі температура 16⁰С төмен болмау керек).
2. индивидуалды профилактика (жұмысшылардың инструктажы, алақанның беті мен қолға арналған арнайы қолғаптар).
3. цехтардағы профилактикалық медициналық процедуралар (ыстық сумен ванналар, УФС, В₁, С₁ және РР витаминдерін қабылдау).

Жұмысқа қабылдауға болмайтын көрсеткіштер:

1. айқын вегетативті дисфункциялар, шеткі жүйке жүйесінің сүлелі аурулары;
2. облитерирлеуші эндартериит, Рейно ауруы, шеткі тамырлардың ангиоспазмы;
3. тірек қимыл аппараттарының аурулары, қозғалыс қызметінің бұзылыстарымен;
4. кез келген себептен пайда болған вестибулярлы аппараттың қызметінің бұзылыстары;
5. әйел жыныс ағзаларының орналасуларының аномалиялары;
6. жоғары және асқынған жақыннан көргіштік(9,0Д жоғары);
7. шизофрения және т.б эндогенді психоздар.

Отоларинголог және невропатолог, терапевтердің қатысуымен 12 айда 1 рет кезеңді түрде медициналық қараулардан өту керек.

Білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары:

1. Қайсысынан басқасы тербеліспен байланысы бар жұмысқа алуға медициналық қарсы көрсеткіш болып табылады?

1. облитерациялық эндоартериит
2. Меньер ауруы
3. НЦД
4. сүлелі бронхит
5. Рейно ауруы

 

2. Емханада 38 жастағы ер адам алақан мен саусақтарындағы әлсіз ауыр-сынуларға, әсіресе суық әсер еткенде байқалатын жансыздану сезіміне шағымданады. Ауырғанына 3 ай болған.  Соңғы 10 жыл бойы бульдозерде жұмыс істеген. Тексергенде:  алақандары мен саусақтарын қарағанда өзгерістер жоқ. Неврологиялық статусында – саусақ ұштарында гипестезия типіндегі сезімталдықтың әлсіз бұзылғаны анықталды. Капилляроскопияда – тырнақ асты капиллярларының айқын емес спазмдары байқалды. Диагноз?

1. Рейно синдромы
2. 1 кезеңдегі тербеліс ауруы
3. НЦД
4. 2-ші кезеңдегі тербеліс ауруы
5. полиневрит

 

3. Жергілікті тербелістің әсерінен дамыған және нейро-тамырлы бұзылыстармен басым көрінетін тербеліс ауруында қайсысынан басқасы қолданылады?

1. ганглиоблокаторлар (пахикарпин)
2. кальций дәрілері (кальций глюконаты)
3. тамыр кеңітетін дәрілер (никотин қышқылы)
4. орталыққа әсер беретін холинолитиктер (аминазин)
5. антибиотиктер

 

4. Бұрғылаушыда тербеліс ауруының бастапқы кезеңі анықталды. Сондықтан ол жер бетінде слесарьлық жұмысқа ауыстырылды. Қанша мерзімге қосымша ақылы сырқат қағазы беріледі?

1. 2 айға дейін
2. 1 жылға дейін
3. сырқат қағазы берілмейді, МӘСК жолданады және 3 топтағы мүгедектік берілуі тиіс
4. аурудың барлық белгілері жоғалғанға дейін сырқат қағазы беріледі
5. сырқат қағазы берілмейді және басқа жұмысқа ауыстырылуы тиіс

 

5. Мыналардың қайсысы тербеліс ауруына тән емес?

1. Рейно синдромы
2. ангиодистония синдромы
3. диэнцефалық синдром
4. қимылдық параличтер
5. гипертониялық синдром

 

6. Тербеліс ауруының 2-ші кезеңіне қай белгілер тән емес?

1. ангиодистониялық
2. вегетациялық-сенсорлық полинейропатия
3. полирадикулярлық (қимылдық)
4. вестибулярлық
5. жүрек-тамыр жүйесінің тұрақсыздығы

 

7. 35 жастағы ер адам 13 жыл бойы тракторист болып істеген. Алақандары мен саусақтарындаға қақсауға және жансыздануына, қолдарының шаршағыштығына, басының ауыруына, ұйқысының бұзылуына шағымданады. Тексергенде: алақандары көкшілденіп ісінген, қолғап тәріздес алақанның ішкі бетіндегі сезімталдықтың бұзылғаны, білектердегі рефлекторлық қозғыштықтың күшейгені анықталады. Капилляроскопияда – цианоздың үстінен тырнақасты капиллярлардың тарылғандары анықталады. Алақан мен білезік сүйектерінде склероздық өзгерістер қоршаған ұсақ тесік тәріздес қуыстар байқалады. Диагнозы мен еңбекке жарамдылығы?

1. Рейно синдромы, амбулаторлық ем
2. 1-ші кезеңдегі тербеліс ауруы, қосымшаақылы сырқат қағазы
3. 2-ші кезеңдегі тербеліс ауруы, кәсіптік ауруы бойынша сырқат қағазы
4. 3-ші кезеңдегі тербеліс ауруы, МӘСК-ке жолдау
5. гипотониялық тптегі НЦД

 

1. 2-ші кезеңдегі тербеліс ауруы бар адамға дұрыс эксперттік шешім қабылдау?
2. МӘСК-ке жіберу
3. стационарда емдеу
4. еңбектік сырқат қағазын беру және амбулаторлық ем
5. Дәрігерлік Кеңес Комиссиясы арқылы еңбекке орналастыру
6. санаторлық-курорттық ем

 

1. Тербеліс ауруы бар адамға тиімді физиотерапевттік емдік әдіс таңдау?
2. никотин қышқылымен электрофорез
3. гидрокортизонмен электрофорез
4. димексидпен электрофорез
5. тетрациклин майымен ультрадыбыс
6. кальций хлоридімен фонофорез

 

10.Тербеліс ауруына шалдыққан адамға мына дәрілердің қайсысы қажет?

1. муколитиктер
2. прокинетиктер
3. ганглиоблокаторлар
4. антибиотиктер
5. ксантин туындылары