Бұл жинақ 2009-2010-2011 жылдардағы болған ҰБТ бойынша жасалған.А
Абиогенез- тіршіліктін пайда болуы
Автотрофтар- (гр өзім керек ) органикалық зат түзеді
Агроценоз.Агробиоценоз- жануарлар ж/е өсімдіктер қауымдастығы
Азоналдылық- табиғат белдеулерінің жүйелік тәртібінің ауытқуы
Айқын емес (жеке) өзгергіштік- орган гендерінің н/е хромосомаларының өзгеруі. әр түрлі сыртқы әсерден гендердің өзгеруі.мутациялық өзгер
Айқын өзгергіштік, топтық өзгер- түрдің сыртқы орта жағдай әсерінен өзгер ұшырауы. Тұқым қуаламайды. Қ.к модификациялық өзгер деп атайды
Анаболизм-(гр — өрлеу) тірі орган қоршаған ортадан түрлі заттарды алып, өзінің тіршілік қасиетіне айналдыру проц
Аналогтық мүше(гр-сай келуші, шамалас) атқаратын қызметі ұқсас құрылысы, шығу тегі, дамуы әр түрлі мүшелер.
Антропогендік ландышафтылар- адамның тікелей н/е жанама әсер етуінен өзгерген табиғи кешендер жиынтығы
Антропогенез-(гр адам шығу тегі) адамның шығу тегін, тарихын, нәсілін зерт.
Антропология- адам эволюциясы мен шығу тегі туралы ғылым
Ароморфоз- орган қарапайымнан күрделіге қарай дамуы; құрттарда үшінші қабат- мезодерма, хордалыларда ішкі қаңқанын дамуы, жүрек күрделеніп 4 қуысты болуы
Архантроптар-(гр ежелгі адам) тік жүретін адам homo erectus n8h3yt ;fnfl
Атавизм-(лат. Ата тегі) бір түрге жататын орган кейбір дараларында арғы ата-тегінде болған жеке мүшелердің оқта-текте пайда болуы
Аустралия аймағы – Аустралия, Тасмания, Жаңа Гвинея, Жаңа Зеландия, ұсақ Тынық мұхит аралын қамтитын биогеографиялық аймақ
Аустралопитек-адам тектес маймылдардың геологиялық заманда тіршілік етіп, кейін жойылып кеткен тобы. Оңтүстік маймыл деген ұғым
Аутэкология –сыртқы ортаның әр түрліфакторларының жеке организімдерге(дара,түр) ж/е популяцияға әсерін зерт экология саласы
Аэробионттар- ғаламшар аэросферасы шегінде тіршілік ететін орган
Аэросфера-жер бетіндегі атмосферадан ж/е жер асты тропосферасынан, соның ішінде
Агроценоздың биогеценоздан аийырмашылығы- қосымша энергия жұмсауы
Ата аналары бір бірінен екі жұп белгі бойынша ажыратылатын дараларды шағылыстыру дигибридті
Астық тұқымдасында бір үйлі өсімдік жүгері
Асқазанның асқазанның бұлшық еттері біріңғай салалы
Актинияның тіршілік ететін мекені теңіздер
Ақ зеңнің жіпшумағының қалпақшалы саңырауқұлақ жіпшумақ аиырмасы жайылып тарамдалған бір жасушалы
Ақуыздың жасушада синтезделуі рибосомада
Алабұғаның көктамыр қаны ағатын қантамыр құрсақ қолқасы
Алкогольдегі зиянды заттардың бірі сивуш маиы
Алғашқы желілердің (бассүйексіздер типі) пайда болды протерозой
Ағзаның сыртқы ортамен байланысы-жүике жүиесі арқылы
Адамдағы атавизім белгілері-қалың түктілі
Адамдағы рудиментке жататыны үшінші қабақ
Адам ағзасында «Д» дәрумені жетіспесе сүиектер қисаиып,ондағы тұздардың мөлшері азаяд,іші үлкен болад
Адамдарды нәсілге бөлу қандай принципке негізделген морфологиялық ерекшеліктеріне:тері,шаш,көз түсіне
Адамның ж/е жас баланың тік ішегінде паразиттік тіршілік ететін жұмыр құт үшкірқұрт
Адамның кез келген белгілерінің бірнеше ұрпақ боиы тұқым қуалау сипатын зерттеу әдісі генеологиялық
Адам тыныс алуына қажетті газ оттегі
Адамдағы тірек қимыл жүйесін құрайтыны шеміршекті ұлпа
Адереналин бөлетін без бүирек үсті безі
Ағзадағы күрделі биологиялық сүзгіш бүирек
Ағзадағы негізгі энергия қоры көмірсу
Ағашқұлақ саңырауқұлағының жемісті денесінен басқа саң-дан аиырмасы жемісті денесі тұяққа ұқсайтын әрі өте қатты
Ашық реңді шырынды жемістердің таралуы жануарлармен
Ашытқы саңырау-ның әсерінен ашыған қамырдағы көпіршіктер көмірқышқыл газы
Аналық аузындағы жабысқақ сұиықтықтың қажеттгі тозаңдарды ұстауға
АТФ синтезделетін өсімдік жасуша ореаноиды пластид
Атмосфераның күкіртті газдармен ластануы ормандарды жояды
Аяқтары бірнеше бунақтардан құралатын жәндік буынаяқтылар
Ә
Әр түрге жататын ағзалардың өзара жағдай туғыза отырып тіршілік етуі селбесу
әр түрлі тұздармен орган зат құрылған дәнекер ұлпа сүиек
Әлеуметтік дарвинизм- тіршілік үшін күрес ж/е табиғи сұрыптау заңын түсідіретін қаратпа теория
Б
Бентос-(гр. Терең су түбі) су түбінде тіршілік ететін орган жиынтығы
Биогендік миграция- биос. Химиялық элементтердің тірі орган арқылы үнемі айналымда болуы
Биогенетика-1864ж Э:Геккель, Ф.Мюллер
Биогенез- тіршіліктін пада болуын тікелей тірі организімдердін тіршілік әрекеті арқылы түсіндіріледі.1940ж В.Н.Сукачаев
Биогеграфия- өсімдіктер мен жануарлардың таралу заңдылықтарын зерттейді
Биогеоценоз- белгілі бір кеңістік аймағында қалыптасқан тірі орган мен табиғи орта жағдайларының табиғи бірлестігі
Биожанама заттар — әр тірі орган, әрі қоршаған орта заттардың қосылуынан пайда болған заттар жиынтығы
Биологиялық прогресс – түрдегі даралар санының артуы
Биологиялық регрес- биологиялық процеске кері процесс
Биомасса – орган жалпы салмағы
Биосфера- жер ғаламшарының тіршілік аймағы таралған қабығы; ең үлкен экожүйе
Биотоп- бір биоценоз орналасқан,абиотикалық факторлары бойынша салыстырмалы біртекті тіршілік кеңестігі
Биоценоз- жануарлар ж/е өсімдіктер жиынтығы
Бүршіктік қатар- түрлі жеміс ағаштарының бүршіктеріндегі өзгергіштік
Балықтың арқа жүзбе қанаты қозғалғанда денесін бірқалыпты ұстайды
Балықтардың судың бағытын, ағын күшін қабылтаитын мүшесі-бүйір сызығы
Балықтардың қан аиналым жүйесі бір қанайналым шеңбері
Бактериялар туғызатын ауру пневномия
Бауыр өзегі ашылады-ұлтабарға
Барлық бұлшық ет ұлпалары түзіледі-мезодермадан
Биотикалық факторларға жататын- жыртқыштардың жемтігін аулап жеуі
Бүршіктің өсу нүктесі түзуші ұлпа
Биосфера туралы ілімін жазған- В.И.Вернадский
Биогеценоз тірі ағза мен орта бірлестігі
Бірінші ұрпақ ағзаларының ата-анаға қарағанда түсімнің жоғары болуы гетерозис
Бір сүиекке бекінетін бұлшық ет –шайнау бұлшық еті
Бір тұқымбастамасы бар жатын –шиеде
Боиында фотоситез жүретін ағзалар тобы –продуценттер
В
Витализм- тіршілік күші тіршіліктін пайда болуын түсіндіретін идеалистік көзқарас
В1 витамині жетіспегенде кездесетін ауру –бери-бери
Г
Гайдельберг адамы- геологиялық замандарда өмір сүріп, кейіннен жойылып кеткен, қаңқа қалдығы табылған. Атауы Батыс Германиядағы қаңқа сақталған қаланың атымен аталған
Географиялық қабық- литосфера, атмосфера, гидросфера ж/е биосфераның өзара әрекеті нәтижесінде пайда болған табиғи кешен
Геожүие- географиялық қабықтын өзара байланысты, өзара әрекетінен құрам бөліктері
Гетеротрофтар- дайын органикалық заттармен қоректенетін организімдер
Гидробионттар- гидросфера қабығында тіршілік ететін организм жиынтығы
Гомеостаз-(гр. Біркелкі тұрақты, қозғалмайтын қалпы) өзінің құрамы мен тұрақтылығын сақтай алатын жүйе
Гомологтық мүше-( гр, сәйкестілік) шығу тегі мен құрылысы бірдей ұрық бастамасынан дамыған әр түрлі жануар мен өсімдік мүшесі
Гондвана – пенгея құрлығының бөлінуінен пйда болған құрлық
Гүл күлтесінің сыртын қаптайтын жапырақша-тостағанша
Гүл сағағының жоғарғы кеңеиген жері — гүлтабан
Гүлдердегі гүлсағақтарының ұзындығы әр түрлі болғанымен бір деңгеиде орналасқан гүлшоғыры-қалқанша
Гүлді өсімдіктердің қосарлануын ашты –С.Навашин
Гүлді өсімдіктердің көбеюі- тұқымымен
Гүлді өсімдіктердің тұқым бүршігінен пайда болад –тұқым
Голджи жиынтығының жасушада атқаратын қызметі биосинтез кезінде заттарды тасымалдау, өнімдерді жасушадан шығару
Гормон дегеніміз-биологиялық активті заттар
Гориланың адамға жақындық белгісі- қол,бас,табан, жамбас құрылысы
Гистон- хромосомада құрылыс қызмет атқаратын ақ уыз
Гидраның аралық клеткаларының(жауша) қызметі денесінің зақымдалған жерін қалпына келтіруге
Гидраның қармалауыштарының орналасқан жері ауыз қуысының айналасында
Гуанинге комплеметарлы нуклеотид- цитозин
Гемоглабин дегеніміз – күрделі ақ уыз
Гетерозиготалы ағзада екі жұп белгі бойынша түзілетін жұп гаметасы – 4
Гетерозиготалы ағзада бір ғана белгі бойынша түзілетін жұп гаметасы — 2
Ғ
Ғылыми тарихи,мәдени ж/е эстетикалық маңызы бар табиғи объект – табиғат ескерткіштері
Д
Дегнерация-(катагенез; гр кері кету) орган кейбір мүшелері жойылып, биологиялық маңызын жоғалту
Дивергенция (лат. Ауытқимын) даралардың жаңа тобы түзілуі
Дискреттілік (лат.айқын оқшаулану) тірі орган жекеленген деңгейлік құрылымның өзгеруі
Дриопитек- адам тектес маймыл
Дентин тістің қатты заты жатады-кіреукенің астында
Даралар арасында бір бірімен тығыз байланыста болатын түр- қоректік
ДНК нуклеотидтерінің компоненттері- азотты негіз,көмірсу дезиксерибоза фосфор қышқылының қалдығы
К
Катаболизм – гр ыдырау. Тірі организімдер денесіндегі күрделі органикалық заттардың қарапайым затқа ыдырап, энергия бөліну процесі
Коацерват – сыртқы жұқа су қабықшасымен қапталған көп молекулалы тамшы түріндегі жиынтық
Конвергенция- лат ұқсаймын. Бір біріне туыс емес топтардың ұқсас белгілерге ие болуы. Бір жерде тіршілік етсе м/ы киттермен балықтар-көлде
Крамоньон- соңғы кезде жойылып кеткен саналы адам
Креационизм- лат жаратушы құдіретті күш
Колдан сұрыптау-өсімдіктер мен жануарларды адамға пайдалы жақтарына қарай іріктеп алу
Көпжасушалы жәндік – гидра
Көмірсулар мен майларды синтездеуге қатысатын органойд- тегіс бетті эндоплазмалық тор
Көбелектердің дернәсілінің атауы-жұлдызқұрт
Көздің бұзылуы ағзада витамин жетіспеуінен — А
Көкірек қуысы көлемінің ұлғаюы – қабырға аралық бұлшық ет жиырылуынан
Көктамыр қаны деп аталатын қан – көмірқышқыл газына қаныққан қан
Көмірқышқыл газына қаныққан қан – көктамыр қаны
Картоп түинегінен алынатын заттар-крахмал,сірне,спирт
Картоп крахмалының жиналатын мүшесі – түинегі
Картоптың гүлдері – қос жынысты
Капуста ақ көбелегінің қысқы тыныштық күйі – қуыршақ сатысында
Кірпікшелі құрттардың денесінде орналасқан жәнекер ұлпа-перенхима
Кірпікшелі кебісше үшін қылаулатқыштың қызметі- қорытылмаған қалдықтарды шығаруға
Күрделі гүлділер тұқымдасының белгісі – жемісі тұқымша
Күрделі гүлділер тұқымдасына жататын өсім. Жемісі –құрғақ тұқымша жеміс
Күрделі жапырақты өсімдік — итмұрын
Күннің ультра күлгін сәулелерінен қорғайды – озон
Күріштің өсу мерзімі – 90-165күн
Кроссинговер дегеніміз – гомолгтық хромосма бөліну кезінде айқасуы
Кеуде қуысын қозғалысқа келтіретін негізгі бұлшық ет — қабырғааралық
Қ
Қан – ағзаның ішкі ортасы
Қан плазмасындағы су мөлшері – 90%
Қай аурумен ауырғанда инсулин егеді – қант диабеті
Қандағы глюкоза тұрақтылығын реттейді-инсулин
Қандай белгілерді альтернативті деп атайды – қарама қарсы
Қандай паразиттік құрттардың тіршілік цикілі иесінің ауыстырылуымен жүреді –бауырсорғыш
Қатқыл қанаттылар отрядына жататындар-ызылдақ, бізтұмсық қоңыздар
Қасаң қабық пен көз бұршағының арасы..толтырылған –сулы ылғалмен
Қалқанша бездің қызметі балалық жаста төмендесе паида болатын ауру – кретинизм
Қалқанша безі гормоны құрамындағы химиялық элемент – йод
Қазіргі замандағы физиологиялық теорияға академик И.П.Павлов қосты- қарын сөлінің бөлінуінің гуморалдік..
Қазақстанның ендемиг өсімдігі – дермене
Қант,спирт,бояу, лакмус алатын өсімдік – қыналар
Қырықбуынның жаздық өркені – жасыл
Қырықбуынның көктемде дамитыны – масақшасы бар қоңыр өркендер
Қызыл кітаптын міндеттері- р-ка заңдарына сәикес сирек түрлерді қорғау
Қына қабаттамасындағы жасыл балдыр рөлі- фотосинтез натижесінде орган зат түзеді
Қыналарға ең қажетті жағдай – оттегіне бай таза ауа
Қыста сыңар жібек көбелегі – жұмыртқа қалпында қыстайды
Қысқа күндік өсімдік – мақта
Құстарда болатын айыр сүйек-ұштары біріккен бұғана
Құстардың моиын омыртқа саны – 11-25
Құрбақаның терісінің құрылысының ерекшелігі-бұдырлы кілегейлі безбен қапталған
Құрбақаның қабақтарының қызметі – көзді ылғал мен ластанудан қорғайды
Қоректік заттардың сіңірілуі-сүзілу,дифузия же үздіксізөту арқылы жүзеге асатын физиологиялық процес
Қорғану рефлексіне жатады-түшкіру
Қорғаныш, тірек ж/е қоректік қызмет атқаратын ұлпа – дәнекер
Қоңыр балдыр — ламинария
Қосалқы тамыр дамиды-сабақтан
Қолайсыз жағдайда бактерия – спора түзеді
Қосқанаттылар отрядына жататын бунақдене- маса
Қосжарнақты тұқымдағы тұқымжарнағының қызметі – қоректендіру
Қозу мен тежелудің жүретін жері – мида
Қимыл неирондарының аксондары – алдыңғы түбір
Л
Лавразия-мезозой заманының триас кезеңінде бастапқы біртұтас Пангея құрлығының бөлінуінен пайда болған құрлық
Ландшафт-геологиялық қалыптасу кезеңі
Лалагүл тұқымдасының белгілі түр саны – 4 мың
Липидтер синтезделетін жасуша органоиды – эндоплазмалық тор
М
Метаболизм-гр өзгеру, алмасу.тірі организімдер мен қоршаған орта арасындағы тұрақты түрде болатын заттар мен энергия алмасу процесі
Микроэволюция- түрдің ішінде жүретін ж/е гендік қорын өзгертуге әкелетін эволюциялық процес
Мимикрия- гр еліктегіш.өздігінен қорғана алмайтындар орган қорғанышы бар(айқын түс, жағымсыз иіс)еліктеуі
Моноцентризм- жеке нәсілдерге бөліну
Моносахариттерге жататын көмір сулар-фруктоза
Моиын омыртқа саны – 7
Мейоздық жолмен бөлінетіндер- жыныс жасушалары
Меиоз дегеніміз – пісіп жетілу аимағындағы жыныс жасушасының бөлінуі
Митоздың бөліну ұршығы пайда болатын фаза- профазада
Митоздың бөліну нәтижесінде 1 жасушадан пайда болатыны – 2
Митоздың метафаза кезеңінде – хромосома экваторға жинақталад,бөліну шүйкесі түзіледі
Мидың торлы қабықшасының қабыну себептері-тұмау
«Ми рефлекстері» деген ғылыми еңбекті жазған- И.М.Сеченов
Ми сауытына жатпайтын сүйек – жақ
Мидың сұр заты – неирон денесі мен оның қысқа өскіні(дендрит)
Микроскоптың үлкеитетін екі шынысы бар бөлімі – окуляр
Мүйізді ірі қара қазақтың ақбас тұқымын шығаруға қатысқан ғалым – Б.Мусин
Н
Нәсілдер-саналы адам түріне жататын, тұқым қуалайтын өзгергіштігі айқын байқалатынжекеленген адам топтары
Неоантроптар-қазіргі саналы адамдар түрінің жиынтық атауы
Ноосфера- биосфералық өзгеруді адамның сана ойы басқаратын жаңа деңгей «саналы қабығы
Негізгі тамыр жасушаларына қоректік зат жиналып,жуандап пішіні тамырға ұқсамай қалатын өсімдік- қызылша
Нуклеин қышқылының атқаратын қызметі- ақпараттық
О
Ортаңғы мидың алдыңғы жағында жатады- аралық ми
Орталық жүике жүиесіне не жатады- жұлын мен ми
Органикалық заттар сүиектерге қандай қасиет береді- иілгіштік ж/е серпімділік
Органикалық заттарды ыдырататын ферменттердің органоды – лизосома
Онтогенез-органйзімдер дараларының ұрықтанған жұмыртқа жасушасынан бастап тіршілік жойғанға дейінгі
Оттегін тасымалдаушы қанның құрамды бөлігі – гемоглабин
П
Палеоантроптар- геологиялық заманында тіршілік етіп,кейін жойылып кеткен адамдардың жиынтық тобы
Пангея- жер тарихындағы (570-280млн ж б) ең алғашқы біртұтас құрлық
Панспермия-басқа ғаламшардан таралған деген көзқарас
Параллелизм-туыстық жағынан жақын болса да ұқсас белгілерінің бір біріне тәуелсіз дамуы
Питекантроп-геологиялық заманда тіршілік етіп, кейіннен жойылып кеткенархантроптардың жеке тобы
Планктон- су айдындарында,мұйттарда су ағынымен қалқып жүріп тіршілік ететінорганизімдер жиынтығы
Полицентризм-гр көп жеке нәсілдер шықты
Протобионттар-жер бетінде алғаш рет пайда болған организімдер

Пироплазма ауруының қоздырғышы-нәзікбас кене
Популяцияның ортамен,попул ішкі үрдістерімен тура ж/е кері байланыс – демоэкология
Пияз қабығының өңіндегі пластид түсі – түссіз
Пиязшықты өсімдік — қызғалдақ
Р
Рамапитек-адамтектес маймыл.қаңқа қалдығы алғаш 1934 жылы Үндістан жерінен табылғандықтан солай айтылды
Рефлекс-түрлі тітіркендіргішке жауап қайтару реакциясы
Рудимент- маңызын жойған,толық жетілмеген қалдық мүшелер
РНҚ молекуласының құрамындағы компоненттер- урацил ж/е рибоза
Рецепторлар қызметі — тітіркендіргіштікті қабылдайды
Рецессивті белгі – жасырын қалып қоятын белгі
С
С витамині көп мөлшерде кездеседі – лимонда
Синэкология-популяцияның, қауымдастық пен экожүйенің қоршаған ортаның экология жүйесі
Стратосфера-атмосфераның тропосферадан жоғары орналасқан қабаты
Сұлатпа бұтақ арқылы көбейетін өсімдік-тұшала(қарлыған)
Сүйектердің жуандап өсу есесіне- сүиек қабы
Сүйек құрамындағы орган зат – иілгіштік серпімділік
Сүиекті түзетін ұлпа – дәнекер
Сүтқоректілердің тыныс аулу кезінлегі ауа жолдары- көмеи-кеңірдек-бронхы-өкпе
Сілекейдің құрамында көмірсуды ыдырататын фермент-амилаза
Суды шамалы қажет ететін өсімдік – кактус
Суда тіршілік ететін ағзаларды атайды-гидробионттар
Судың ең терең қабатында тіршілік етеді – қызыл балдыр
Судың қалың қабатында жүзіп жүретін ішекқуыстылар – медуза
Сабақтын орган заттын қозғалатын қабаты –тін
Сағақты жапырақ болады – қайыңда
Саңырауқұлақтардың жемісті денесінен жіпшумақтын өсіп дамуы- ауа,ылғал, жылу жеткілікті болғанда
Саңырауқұлақтардын басқа өсімдіктерден айырмашылығы – жасушада хлорофил болмайды
Спермотогенез нәтижесінде дамид- сперматазоидтар
«С» дәрумені – орамжапырақта,лимонда,апельсинде,қызанақ,пиязда
Сырты бір ғана қабыршақпен қапталған бүршік – талда
Сырты қабықшамен қапталған аксондар жиынтығы – жүйке
Соя жапырақтары – үшқлақ күрделі
Себетгүл гүлшоғырына тән тұқымдас — күрделігүлділер
Т
Табиғи сұрыпталу-өсімдіктермен жануарлардың барлық мүшелерінің өзгеріске ұшырауы
Түйсік сезімдік бейімделу- жыл мезгілінің қолайсыз кезеңдеріне бейімделу
Түр-морфологиялық ж/е физологиялық белгілері ұқсас, шығу тегі бір табиғатта өзара шағылысатын даралар жиынтығы
Түраралық күрес-бір түрге жататын түрлердің арасындағы күрес
Тіршілік- құрылымын сақтап ұрпақ қалдыру, өздігінен пйда болады Л.Пастер
Тіршілік деңгейлері-жеке оқшауланған тіршілік әрекетінің жиынтығы
Тасбақа тәрізділердің ерекшелігі-денесі мүйізді сауытпен қапталған
Таскөмірді түзуші — өсімдік қалдықтары
Тамақ өнеркәсібінде пайдаланылатын бактерия – сүт қышқыл бактерия
Талшықтылар класына жататын жәндік-жасыл эвглена
Тамақтың он екі елі ішекте қорытылуына қатысатын ферменттер кездесетін без- ұйқы безі ж/е ішек безі
Тарихи кезеңдерде тарпанның таралған аимақтары – еуропа мен батыс қазақстан
Тироксин гормонының жетіспеушілігінен үлкен адамдарда дамиды-миксидема
Транспирация дегеніміз-судың булануы
Тірек қимыл жүиесінің қызметі атқаратын мүше – сүиек,бұлшық ет
Тірі табиғат жүйелеуде аса зор еңбек сіңірген- К.Линеи
Тірі орган тіршілік ететін Жер бетінің геологиялық қабаты –биосфера
Тірі ағза мен биологиялық әрекеттің адаммен баиланысы – биотехнология
Тірі организімнің тіршілік ортасына бейімделуі – идиоадаптация
Тірі ағзалардың сыртқы ортаның физика ж/е химиялық өзгеріске әрекеті – қозу
Тірі ағзалардың жиынтығы жер бетінде құрайды – ғаламшар биомассасын
Тікенекті,ілмешекті жемістердің таралу жолы- жануарлариен
Тістің ішкі бөлігі – борпылдақ ұлпа
Табиғатта түрдің тіршілік ету ареалын анықтаитын критери-географиялық-экологиялық
Түр критериінің басты белгісі-генетикалық
Түинек бактериясы селбесетін өсімдік – жоңышқа
Түсі барқыттай қара,қызыл ноқаттары бар өрмекші- қарақұрт
Түр аралық күрес – жеке түрлер арасындағы күрес
Тұмау вирусының кездесетін жері – қақырықта, сілекейде
Тұқымдары өздігінен таралатын өсімдік- бөрібұршақ
Тұқым өнген кезде алғаш пайда болатын мүше – ұрық тамыршасы
Тұқымның құрамындағы орган зат – май,крахмал, ақуыз
Тұқымның басты бөлігі – ұрығы
Тыныс алу мүшесінің ауруына жатпаиды – цистит
Тек қайың қарағайшырша маңында өсетін саңырауқұлақтар – ақ саңырауқұлақ
Тері ауруын зерттеитін ғылым- дерматология
Терең суда жүзіп жүретін ішек қуыстылар – медуза
Теңіз (батпақшыл) тасбақасы суда- жұмыртқа салатын кезден басқа уақытта
Теңізде,жартастарда,былқылдақдененің бақалшағында ағаш діңінде өсед — хамесифондар
Төмегі сатыдағы өсімдіктер органикалық заттың алғашқы түзушісі болатын биогеценоз – су қоймасы
Тыныс алу кезінде тамырдың сыртқы ортаға бөліп шығаратыны – көмірқышқыл газы
Топырақта азот қосылыстарын жинаушы бактериялар аталады – нитрлеуші

Е
Ескі жасушалардың жаңарып отыруының себебі-көбею
Еуропоидтік нәсілдердің белгілері-бет пішін сопақ,қыр мұрын
Ж
Жалпақ құрттарға тән белгі – тұйықталып біткен ас қорыту жүиесі
Жалпақ құрттардың ішіндегі құрылысы едәуір күрделі – кірпікшелі құрттар
Жалпақ құрттар типінің қатарынан дара жыныс түрі – қаншыл сорғыш(айырдене)
Жасыл эвглена қозғалады – талшықтары
Жасушада хромосоманың орналасқан жері – ядрода
Жасушаның бейорганикалық заты – тұз
Жасушаның күрделі бөлінуі – митоз
Жасушаны зерттейтін ғылым – цитология
Жасушаның барлық органоиттар орны – цитоплазма
Жапырақ пен сабақтын дамуына,тірек ұлпасына қажетті элемент- калий
Жапырақта орган зат түзілу үшін қажет бейорганикалық зат – көмірқышқыл газ,су,жарық
Жабықтұқымдыларының жер бетіне таралуының себебі- авто.жатад ж/е тұқым жеміс
Жануар мен өсімдік арасында өтпелі форма бар екенін алғаш ұсынған – Аристотель
Жануардың дене пішіні мен түсі қоршаған ортамен сәикес келетін беиімделушілік – жасырынғыш
Жер ғаламшарының су қабаты аталады- гидросфера
Жер ғаламшарының пайда болу кезі – 4,55млрд жыл бұрын
Жеміс жел арқылы таралатын өсімдік- бақбақ
Жер үсті өркені дамитын орын – бүршікшесі
Жеміс дамитын орын – аналық жатынында
Жердің геологиялық қабығы биосфера – тірі орган тұрады
Жануарлардың қозғалыс үйлесімділігі мен тепе теңдігін басқаратын мидың бөлігі-мишық
Жоғары қысымды қан жүретін тамыр-қолқа
Жүикенің симпатикалық ж/е парасимпатикалық бөлімдері-вегатативтік жүйке
Жүйке жүйесінің ішкі мүшелер жүйесін реттеитін бөлігі-автономиялық
Жүгерінің гүлдері – дара жынысты
Жұмыртқаның ақ уызына ұқсас мөлдір, желім тәрізді созылмалы қоймалжың тірі зат – цитоплазма
Жыныс гормондарының жетілетін жері- жыныс бездерінде
Жыныс жасушалары бөлінеді – меиоз жолымен
Жидек жеміске жатады – жүзім
З
Зоопланктон су ағынымен қалқып жүріп тіршілік ететін жануарлар
Зәр шығару мүшесі тармақталып артық су мен сұйық өнімді нәзік өзекшелері арқылы сыртқа шығаратын құрттар – кірпікшелі құрттар
Зат алмасуға бауыр жұмысына әсер етеді — РР
И
Идиоадаптация- тірі организімдердің тіршілік ортасына жеке бейімделуі
Ұ
Ұрықтанған орталық жасушадан пайда болады – эндосперм
Ұрық жапырақшалары пайда болатын саты- гаструла
Ұрық өсіп шығатын тамыр – негізгі тамыр
Ұрық жасушаларындағы хромосома жиынтығы- 2n
Ұйқы рефлексін зерттеген – И.П.Павлоав
Ұиқы безі бөлетін инсулин – қанға бөлінеді
Ұқсас қызмет атқаратын,бірақ шығу тегі басқа – аналогиялық
Ү
Үстірт қорығының орналасқан жері-маңғыстау
Үрме бұршақта ұрық қоректенетін қоректік заттар қорының жиналуы- тұқымжарнақта
Үлкен қан аиналым шеңбері басталатын жүрек бөлігі – сол жақ қарынша
І
Ішекқұрттармен күрес шараларын зерттеген-к.и.скрябин
Э
Эволюция-тарихй дамуға,қарапайымнан күрделіге қарай өзгеруге қабілетті процес
Экожүйе-тірі органйзімдер және мекен ететін біртұтас табиғи кешен
Экология- органйзімдердің және олар түзетін қауымдастық өзара және қоршаған ортамен қарым қатынастары туралы ғылым
Эритроциттің қызметі-оттегін тасымалдаиды
Энцефалит ауруын жұқтыратын жәндік – тайга кенесі
Я
Ядросының бөлімінде орналасқан ДНҚ молекуласы-хромосомада
Ө
Өсімдіктердің қай мүшесінде мынадай:қабықша,бағаналы,кеуек,өткізгіш,лептесік- жапырақта
Өсімдіктің тамыр арқылы топырақтан сіңіретіні – су ж/е минералды тұз
өзен шаянының жүрегі-бес бұрышты қалта
өздігінен тозаңданатын өсімдік- бидай
Өрмекші тәрізділерге жататын – кене
Өршіткілер(катализатор)- ферменттер
У
Уланған адамға беретін ең алғашқы көмек- асқазан тазарту
Ш
Шаянның өте ірі қысқышқа айналған бунақты аяқтары — көкірегінде орналасқан бір жұп аяғы
Шірнеліктер жататын ұлпа- бөліп шығарушы
Шылым түтінінің ішінде болады – улы газ, шаң күйе
Ф
Филогенез-организімдердің жеке жүйелік топтарының тұқымдас тарихи даму кезеңі
Фитопланктон-су айналасында қалқып жүретін өсімдіктер
Фотосинтез процесінің нәтижесінде түзілетін зат-глюкоза
Фотосинтездің жүруіне байланысты атмосферада жинақталады- оттек
Физиологиялық критеридің негізгі ерекшелігі- ағзаның тіршілік әрекеті мен қасиеттері
Х
Хромосомалардың бар жері — ядро
Хромосомдық мутацияларға жатпайтынын анықта — полиплоидия
Хлорпластары көп ұлпа – фотосинтездеуші
Ц
Цистицеркоз ауруының әсерінен – көз көрмей қалады
1838-1839 ж. жасуша теориясының негізін қалаған – М.Шлейден мен Т.Шванн
ІІ-ші жыныстық белгілердің реттелуі – жыныс гармоны арқылы