Кеден заңының маңызды бөлімдерін құрайтын кеден құқығының келесі институтына кеден рәсімдеуі мен кеден бакылауын жатқызуға болады.

Кедендік рәсімдеуі нақты аныкталмаған кеден режимі бойынша тауарлар мен көлік кұралын тасымалдау мақсатындағы әрекеттерді жүзеге асыру мен осы рәсімдеуді кеден заңына сәйкес аяқтауды білдіреді.

Қазакстанның кеден шскарасы аркылы откізілетін барлык тауарлар мен көлік кұралдары кеден бакылауына жатады. Ол белгіленген ережелер бойынша жүргізіледі.

Құжаттар мен мәліметтерді тексеру, тауарлар мен көлік кұралдарын тексеру, жеке тексеріс, тауарлар мен көлік құрал-дарының есебі, ауызша сұрау алу, есеп пен есеп беру жүйесін тексеру, қоймалар ғимаратын және кеден бақылауына жататын тауарлар мек көлік кұралдары орналасқан басқа да орын-дарды (адам өмірі мен денсаулығына, жануарлар мен өсім-діктерге кауіпсіз және тауарлар мен көлік кұралдарына зиян келтірмейтін техникалык кұралдарды колдану аркылы) тексеру — кеден бақылауының түрлері болып табылады.

Кеден рәсімдеуі кеден шекарасы арқылы өткізілетін та-уарлар мен көлік құралдарының заңдылығын аныктайды және бекітуге жол береді, тәртінтерін және оның сакталуын аныктайды, басқа да шаралар сырткы сауда мәмілесінің заңға сәй-кестігін нақтылайды және кеден бакылауьш өткізуді қамтамасыз етеді.

Кеден бақылауының мақсаты экспорттық ақша түсімдерінің өз уақытында түсуін және толықтығын қамтамасыз  ететін, сондай-ак импорт мақсатында валюта каражатын заңды және негізделген түрде пайдалануды камтамасыз ету болып табылатын кеден органдарына жүктелген валюталык.ба-кылаумен қатар жүргізіледі. Кеден заңы кеден рәсімдерін құрайтын келесі тараулардан тұрады: жалпы ережелер, алдын-ала жүргізілетін операциялар; уакытша сақтау; кедендік тасымалдау; мәлімдеу.

Кеден рәсімдеуі кеден органына кеден рәсімдеуіне бөлініп берілген орынға тауар мен көлік құралдарының жеткізілгендігі жөнінде хабардар етілгеннек кейін және кедендік жүк декла-рациясын және баска құжаттарды ұсынғаннан соң бастала-ды. Кеден рәсімдеуі тиісті кеден органының калауы бойын-ша сол жерде және оның қызмет орнының аймактарында немесе мүдделі тұлғаның өтініші бойынша басқа да орындарда жүргізіледі. Мұндай жағдайда жалпы тәртіпті Кеден комитеті бекітеді.

Кеден рәсімдеуін жүргізуде (кеден органының талап етуі бойынша міндетті) тауарлар мен көлік кұралдары иесінін өкілетті өкілі катысуға кұқылы.

Кеден рәсімдеуін жүргізу барысында заңдарда көзделген тиісті органдар жүзеге асыратын малдәрігерлік, фитосанитар-лық, экологиялык және мемлекеттік бакылаудың т. б. түрлері ескеріледі.

Рәсімделген немесе рәсімделуі аяқталмаған тауарлар мен көлік құралдарын пандалану мен оларға иелік етуге тыиым салынады. Нақты жағдаяттардын туу оклғаларына байланысты шектеулер мен тыиым салуды пайдалану шарттарын келен органы бекітеді.

Арнайы экономикалык аймакта (АЭА) кеден реттеулерін. сонын ішінде келен рәсімдеуін жүргізу озекті проблема бо-лып отыр. 1996 жыллың 16 кантарында Президенттін «Казак-стан Республикасындлғы арнайы экоиомикалык аймақ тура-лы» Заң күші бар жарлығы (бұдан кейін — «Арнайы экономи-калық аймақ туралы» жарлық) кабылданды.

Арнайы экономикалык аймақты еркін кеден аймағы деп жариялау, осы аймактан экспортталған және осы аймаққа импортталған тауарларға арнайы режим енгізу кез келген уақытта жалған құжаттарды рөсімдеу мен айналысатын контрабанданың алуына әкеледі.

Әр түрлі елдерде түрлі атауларға және жеңілдік режимдерге ие еркін экономикалық аймақтар бар, бірақ ондай аймактарда мемлекеттің экономиканы көтеруге талпынуын және ішкі резервтердің жеткіліксіздігі кезінде инвесторларга экономи-калық босасудағы шетел капиталының құйылуына арналғ-ан бағыттарды көрсету аркылы біріктіреді.

Экономикалык аймақтын сипатты белгілері халыкаралық тәжірибс көрсетіи отыргандай, уақытша салык төлеуден босатумен; экспортқа өндіру үшін пайдаланатын тауарлар импортын кеден бажынан босатумен; валғоталық бакылаудың босаңдауымен; бірынғай әкімшілік орталық құрумен; толықтай шетелдік меншікке жататын фирмалар қүруға рұксат етілуі-мен байланысты.

«Арнайы экономикалық аймақ туралы» жарлык арнайы экономикалық аймақты еркін кеден аймағы режимі әрекет ететін Қазақстан Республикасының кеден аумагынан тыс орналаскан аумақ ретінде бекітеді.

Еркін кеден аймағы режимі аумақ шегінде шаруашылық қызмет жүргізетін барлык жеке және занды түлғаларға отан-дык және импорттык өндіріс тауарларын бажсыз және салық салынбаған әкелім қүшғына мүмкіндік береді. АЭА аумагында өидірілген иемесе жеткілікті үксатыдған тауарлар әкетілу негі-зінде алып шығу кеден баждарынан босатылады.

«Арнайы экономикалык аймак туралы» жарлык шыккан сон Клзакстан Рсснубликлсы кеден комитетіндегі Ресей МКК Окілдіп туындаған пробле.ма бойынша мазасызданғандыгын лйггы.

Заң табиғат апаттарын, аварияларды, апаттарды жою ке-зшдеп қажетті тауарларды шүғьы түрде жеткізуде, сондай-ақ жануарлардың, тез бүлінетін тауарлардың, радиоактивті материалдардың, бүкаралық ақпарат мақсатындағы хабарлар мен материалдардың шүгьы жеткізілімі кезшдсгі оңайлатылган кеден рәсімдеуі тәртібін қарастырады.

Кедендік рәсімдеуге қажетті тауарлар мен көлік қүрадда-рымен байланысты тиеу және баска да операцияларга тасымалдау, таразыга тарту немесе санын басқаша түрде олшеу, қайта тиеу, орамдардың бүлінген жерлерін жөндеу, орамды ашу, орау немесе кзйта орау, ғимараттарды, ыдыс-тар мен басқа орындарды ашу жатады және олар кеден органдарының ңемесе оның рұқсаты негізінде жүргізіледі Осы көрсетілген операциялар бойынша  шығындар мен жұмсалған қаражаттар тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші тұлға, тасымалдаушы, койма иесі және өкілеттігі бар баска да тұлға өзі көтереді.

Кеден рәсімдерін жүргізу, көбінесе, тауарлар мен көлік құралдарын зерттеуді (сараптаманы) талап етеді. Кеден орган-дары тауарлардың сынамалары мен үлгілерін осы мақсатта алуға құқылы. Бұл үшін кеден лабораториялары мен олардың сарапшы кызметкерлері катыстырылады. Сынама мен үлгі лерді кеден органының рұксатымен мемлекеттік өкілеттіп бар баска органдар да алуы мүмкін. Заң бойынша сынамалар мен үлгілер зерттеу мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей аз мөлшер де алынатындығы аныкталған.

Сараптама кызметінің орекетінін заңдылығы. олардын кызмст тортібі ведомстволык актілермен аныкталады, оған 1995 ж. Кеден комитеті бекіткен кеден сараптамасын үиым дастыру және жүргізу тәртібі туралы, зерттеу немесе сараптама үшін тауарлар сынамаларын алу, оларды сактау мен қайтару тәртібі туралы нұскаулары жатады.

Әкелінген немесе өкетілетін тауарларға салынатын кеден баждары мен баска да алымдарыныц дұрыс есептелуі мен кедсн бакылауының жеткіліктігі шыккан шешімге баиллны оты болады. Сынама меи үлп алу кеден рәсімдсуі үшін тауар мен оның жолдама құжаттары ұсынылған жағдайда. сондай ак контрабанда және кедек ережесі бұзылғандығы турллы істі жүргізу мен қарау кезінде де алынады.

Негізгі кеден рәсімдеуі мен тауарлар меп көлік құралда рын белгілі бір кеден режиміне орналастыруға алдып ала ке ден рәсімдеуі жатады. әкслуге  тыйым салынған тауарлар мен келік құралдарын әкелуге  жол бермеуге. кедендік кұралдарды сәйкестендіруге бағыталған алдын-ала жүргізілетін операциялар болып. табылады.

Мүдделі тұлғаның тілегі бойынша кеден органдары нақты тауардың немесе накты шаруашылык операциясына байла нысты топтастырылуына кедендік бағасына тауардың шык кан еліне баиланысты алдын-ала шешім кабылдайды. Мұндай шешім қабылданғаны үшін Үкімет бекіткен мөлшерде төлем алынады.

Кеден аумағына тауарлар мен колік қүралдарын әкелу ксзіндс (немесе оның калған болігіне еркін койма немесе еркін кеден аумагынан әкелуде).

Декларация берылуі үшін кеден органына ұсынылатын декларацияны толтыруға негіз болатын және оны растайтын құжаттар:

- кеден рәсімдеуіне жататын тауарлар мен көлік кұралда рына меншік (билік ету немесе пайдалану) кұкығы;

- декларанттың кеден декларациясын өз атынан беру өкі леттігі;

-тауарларды өткізу фактісі;

- кеден құны мен тауарлардың шығуы

- кеден төлемдері мен салықтарын төлеу және тарифтік жеңілдіктер мен тарифтік преференция бойынша салық төлеу мүмкіндігінің негізі;

- стандарттаудың міндетті талаптарға сәйкестігі;

- Қазакстан Республикасының заңында және халыкара лык келісім-шарттарда қарастырылған өкілетті мемлекет ор ган дарының тиісті рұксаттары мен басқа да құжаттар.

Бұдан баска кеден органы кеден декларациясының маз мұнындағы және кеден мақсаты үшін ұсынылған кұжаттар дағы тексеру максатында косымша мәліметтерді сұрауға. сон дай-ак жеткітіксіз құжаттармен мәліметтердің ұсыну мерзімін сүрауға құқылы.

Декларант болып табылатын түлғаға, мәлімдеушіге және тауарлар мен көлік қүралдарын өз атынан үсынушы және әкелуші түлғалар тек отандык тұлғалар болуы тиіс екендігі заңда бекітілген («Қазакстан Республикасында кеден ісі ту ралы» Заңның 196-бабы, бүдан кейін — «Кеден ісі туралы заң»).

Қазақстан Кеден заңы бойынша (тіркелген) жеке кәсіпкер болып табылмайтын жеке түлғалар кері импорт, кеден коймалары, бажсыз сауда жасайтын дүкендер, кеден аумағында өңдеу, кеден бақылауымеи өадеу, еркін кеден аймагы, еркін қойма, кеден аумағынан тыс өндеу, кері экспорт.

Экспорт бойынша құжат және импорт бойынша құжат экспортымен және сәйкесінше импортымен банкте немесе келісім импортына байланысты кеден органдарында толтырылады.

Бүгінгі таңда валюталық бакылауда қойылатын талаптардың арта түскендігін кеден қызметінің экономика және кар-жы саласында біліктендірілген мамандарды тандап алуда жана әдісамалдар кажет.

Мемлекет валюталық бақылаудан басқа малдәрігерлік, фитосанитарлық, экологиялық және бакылаудыңт. б. түрлерін карастырады.

1999 жылғы 11 акпандағы «Өсімдіктер карантині гуралы Қазақстан Реснубликасының заңымен ұлттық қауіпсіздікті камтамасыз ету жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылатын өсімдіктер карантині бойынша мемлекеттік шараларды жүзеге асырудың кағидадары мен құқыктық нсгізі аныкталған. Мұндағы фитосанитарлык қоргау дегенміз — республиканың өсімдік ресурстарын және өсімдік өнімдерді баска мемлекеттерден тасыл әкелуден. сондай ақ республиканын каран-тиндік объектілерінің күшпен кірушен коргауға, олардың таралуы жағдайында — олардың таралу ошактарын жергілік-тендіру мен жоюга бағытталған мемлекет шараларының жүйесін карастыратын құкықтык режим.

Кедендік рәсімдеу үшін мына құжаттар қажет:

1. Кедендік жүк декларациясы

2. Келісім-шарт/ контракт

3. Лицензияның түпнұсқасы (таурға қажет жағдайда)

4. Кеден төлемдері мен салықтарының төленгені жөніндегі төлеу тапсырысы құжатының көшірмесі

5. Өнімнің қауіпсіздігін растайтын (фитосанитарлық, карантиндік және т.б.) сертификат

6. Тауардың шыққан жері туралы сертификат

7. Счет-фактура / инвойс

8. Сенім хат (рәсімдеу тасымалдау құқына және т.б.)

9. Кеден құнының декларациясы (қажет жағдайда)

10. Экспорт және  импорт бойынша паспорттық мәміле (сделка)

Мұнан өзге мынадай құжаттардың да талап етілуі мүмкін

а) үшінші жақтағы тұлғалармен жасалған контракт

ә) тауардың өзіндік өзгешелілігін  айқындайтын деректер, орама қағаздар парағы

б) тиісті мемлекеттік органдардың берген рұқсат қағаздары