Мемлекет қоғамдық өмірдің барлық салаларында макро деңгейде, ал қазіргі өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарды дамыту ісінде микро деңгейде ашық экономикалық саясат бағытын ұстанатын болады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылдың 1 қаңтардағы Жарлығында, барлық заңды және жеке жеке тұлғалардың тауарлар мен транспорттық құралдарды әкелуге және шығаруға құқылары бар делінген.

Кедендік режимде – Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы тауар және транспорттық құралдардың өтуінің нақты тәртібі мен жағдайлары көрсетілген. Оларға жататындар: кедендік құжаттау кезінде қажетті шарттарды қадағалап дәйекті түрде орындау; нақты кедендік төлемдер жинау; лицензия беру және тауарларды сақтау үшін, тауарларды кедендік алып бару, кедендік құжаттау бойынша жоғары білімді, білікті маман аттестатын беру үшін түрлі кедендік алымдар жинау.

Сонымен, кедендiк режимдер екi жақты мiндет орындайды. Бiр жағынан, тауар мен транспорттық құралдардың өтуiн регламенттесе, екiншi жағынан, кедендiк режимдердiң ынталандырушы рөлi, әcipece, тауар иесiнiң коммерциялық операциялардан табыс және пайда алуында. Оған мысал, кедендiк қойма режимi бола алады, ол әкелiнген тауарларды бажсыз сақтауды максат етедi.

Көптеген елдер үшiн сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруда тауарлар экспорты мен импорты басым болу рөлiн атқарады. Экспорт валюта түсiмдерiнiң негiзгі көзi ретiнде, ал импорт дамымаған салалардың өтемiн жасайтын қызмет ретiнде. Алайда, тауар елден шикiзат немесе өнiм түрiнде өндеу мақсатымен шығарылып, қайтадан дайын өнiм түрiнде қайтып келуi мүмкiн. Негiзгi 14 режимдi атап өтейiк:

1) еркiн айналым үшiн тауарлар және транспорттық құралдарды шығару;

2) тауарлар және транспорттық құралдар экспорты;

3) тауарлар және транспорттық құралдар реимпорты;

4) тауарлар және транспорттық құралдар реэкспорты;

5) тауарлар және транспорттық құралдар транзитi;

б) кедендiк қойма;

7) бажсыз сауда дүкенi;

8)  Қазақстан Республикасының территориясында тауарларды өңдеу;

9) кедендiк бақылау жағдайында тауарларды өңдеу;

10) тауарлар және транспорттық құралдарды уақытша кiргiзу және уақытша шығару;

11) еркiн кедендiк аймақ және еркiн қойма;

12) кедендiк территориядан тыс жерде тауарды өңдеу;

13) тауарларды жою;

14) мемлекет пайдасы үшiн тауарлардан бас тарту.

1. Еркiн айналым үшiн тауарлар шыгару - ол ең көп таралған кедендiк режимдердiң бipi. Бұл кедендiк режим шетелдiк өндiрiс тауарлары мен көлiк құралдарының және осы территорияға еркін енуін, тұтылуын, айналымын білдіреді. Тауар түсінігіне материалдық дүниеде қозғалатын кез келген затты жатқызады.

Бұл кедендік режим келесі негізгі үш жағдай орындалған кезде аяқталуы мұмкін: біріншіден, сәйкес кедендік төлемдер мен салықтарды төлеу; екіншіден, экономикалық саясат шараларын квоталау, лицензиялау, максималды баға белгілеу т.б. үшіншіден, кедендік дайындауды аяқтау. Басқаша айтқанда, бұл Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарлардың өту процесі – еркін айналым және тұтыну үшін де тауар импорты деп те аталады.

2. Тауарлар экспорты - импортпен қатар халықаралык саудада кең таралған процесс болып табылады әане Қазақстан Республикасы үшiн қaзipгi таңда маңызды болып келедi. Осыған сәйкес тауарлар экспорты — тауарлардың Қазақстан Республикасының кедендік территориясынан шығарылуына арналады.

Қазақстан Республикасының Кеден Занымен экономикалық саясат шаралары анықталынып кедендік төлемдер мен алымдар төленгеннен кейiн ғана тауар территория шекарасынан шығарылады. Кедендiк дайындаудың барлық нысандылықтары орындалғаннан кейiн тауар иесi тауар шығаруды кедендiк декларацияға сәйкес жасау керек. Кедендiк декларация – кедендік дайындық кезiнде толтырылатын мiндеттi құжат, онда тауарлар және транспорттық құралдар жөнiндегi толық мағлұмат және олардың кедендiк режимi көрсетiледi.

Экспорт туралы айтқанда оның Қазақстан Республи­касы үшін маңыздылығын атап көрсету керек.Қaзipгi кезде  республиканың сыртқы саудасы сауда балансының оң сальдосымен сипатталады. Алайда экспорттың үлкен бөлігін шикiзат және табиғи ресурстар құрайды.Бұл өнiмді шетелге сату және өңдеушi сала дайын өнiмдi өткізу кезiнде мағынаға ие бола алады. Экспорттың ши­кізаттық бағыттылығына оны сатып алатын шетел әрiп­тестеpi де өз әсерiн тигiзуде.

3. Тауарлар реимпорты дегенiмiз — Қазақстан Республикасында бұрын өндiрiлiп экспортталған және қайта кейiннен кеденге енгiзiлiп отырған режим. Мұнда импортталған тауарлармен салыстырғанда реимпорт­талған тауарларға кедендiк төлемдер салынбайды және квоталау, лицензиялау, ең аз жане ең көп баға қою деген сияқты шектеулер қойылмайды.

Кеден заңдылығы реимпортталатын тауарларға қатысты   қалыптасатын жағдайларды белгiлейдi. Тауарлар­ ең алдымен, экспортталганнан бергi үш жыл мезгiл аралығында реимпорттала алады. Сонымен қатар, тауар -  тасымалдау кезiндегi тозудан басқа өзгермеген түрде болуы керек.

Ұлттық Банктiң қайта қаржыландыру мөлшерлемесi дегенiмiз — ол белгiлi уақыт мерзiмiне берiлетiн несиеге қосымш берiлетiн несие пайызы. Қайта қаржыландыру мөлшерлемесi ақша қаражаттарына, сұранысына және республиканың инфляция деңгейiне байланысты болады.

4. Тауарлар реэкспорты - бұл Қазақстан Республикасының  кедендiк территориясынан ертерек импортгалған тауарларды, сонымен бiрге, аукционда, саудада, халықаралық тауар биржасында сатуға тағайындалған тауарларды шетке шыгарудың кедендiк тәртiбi. Тауарлар реэкспорты тауарлардың шеткешығаруды олардың төлеусiз, немесе кедендiк баж салығы қайтарумен, сонымен бipre, экономикалық саясат қолданып отырған шараларынан босатылуымен түсiндiрiледi. Реэкспортқа шетел ендiрiсiнiң тауарлары жатады.

Кедендiк құжаттарды толтыру мен кеден баж салығын төлеу процесiнде иемденушi немесе импорттық тауарларды тасымалдаушы көрсетiлген тауарлар реэкспортының мүмкiндiктерiн алдын ала көрсетуге құқығы бар. Егер импортер кеден органдарына реэкспорт үшiн тауарлар кiргiзгенiн хабарласа, онда бұдан келетiн ке­дендiк декларацияны қабылдаған күннен бастап 6 ай iшiнде тауардың реэкспортын жүзеге асырады немесе одан кеден баж салығынан босатылады. Ал экономикалық саясаттың шаралары оның қызметiне тартылмайды. Бiрақ әр түрлi күтпеген жағдайларға байланысты тауар­лар реэкспорты 6 ай iшiнде жузеге асырылмауы мумкiн.Бұндай жағдайда, тауар иемденушi немесе қандай да бiр тұлға кедендiк баж салығын, салықтарды төлеуге мiндеттi.

5. Тауарлар транзитi. Транзиттi кедендiк тәртiп ретінде қарастырмастан бұрын оған анықтама берелiк.Транзит дегенiмiз — тауарларды бip мемлекет­ екiншi мемлекетке немесе үшiншi мемле­кеттің кедендiк территориясы арқылы тасымал­дауды, ягни бip елдiң екi кедендiк тексеру орны арасындаёы тауарлар қозозғалысы.

Қазақстан Республикасының Кеден заңында жүк иемденушi мен тасымалдаушыларға мынадай мiндеттемелер мен шарттар қойылған:

- жүк - жүктi жiберу nунктiнен шыққан кезiнен бастап, өзiнiң бастапқы жагдайын сақап алуы керек. Тауарды керсетiлген пунктке жеткiзгенге дейiн оны пайдалану мақсатында қолданбау керек;

- жүк жөнелту органы белгiленген уақыттан кеш жеткiзi.лмеуi керек. Тауар транзитiн жүзеге acыратын кез келген көлiк құралы үшiн 2000 км  қашықтықта 1 ай мерзiм керсетiледi. Бiрақ әрбiр жүк үшiн тасымалдау уақыты жеке есептеледi. Кейбiр жағдайларда кеден органдары кедендiк алып баруды т.б. талап етедi.

Күтпеген жағдайларға, апаттар және т.б. қатысты тауарларды кеден территориясы арқылы өтудi тоқтатады. Осындай жағдайда, жүктi тасымалдаушы тұлга келеci шараларды мiндеттi турде сактауы керек:

- болган жағдай туралы, яғни жуктiң тұрған жерiн және транспорrгық құралды мiндеттi түрде Қазақстан Республикасының Кеден органына хабарлау;

- жуктi жақын кеден пунктiне жеткiзудi жузеге асыру.Егер жүк ары карай жеткiзуге жарамаса, онда Кеден органының екiлдерi жуктiц турган жерiне келедi.

Тасымалдаушы келтiрген шыгын орны Казакстан Републикасының Кеден Органьпиен толтырылмайды н~е барлык жауапкершiлiктi жук тасымалдаушы ез ~~ нына алады. Тауарларды затксыз беру, оларды ~Рсетiлген уакытта жеткiзбегенi ушiн тасымалдаушы ~iен салыгын телейдi. Тек адейi жойылмаган немесе ~ с ~ г кезiнде жогалган тауарларга гана кеден салыгы , ~ ~ ынбайды.

Кедендiк койма режимцнде -уш жыл мерзiм ~ :ще экспортка арналган тауарлар кедендiк телемдерсiз алады.

Кедендiк коймалар ашы к жане жабык турде болады.

бipiншi турiмен кез келген тулгалар пайдалана

1 ды ал жабык турдегi коймалар накты тулгалардыщ ~ tтрларын сактауга арналган.

Курылтайшыларга (иелерiне) кандай да бip кедендiктiн немесе казакстандык занды (жеке) тулганы жат тзуга бола т. Кедендiк ко» а кypy ушiн Орт кеден органы беретiн лицензия керек.

Кедендiк койма иесi накты мiндеттемелердi орындды жане кедендiк койма аркылы ететiн тауарла катысты кедендiк салыктар мен телемдердi твбойьптттта жауапкершiлiктi ез мойнына алады.

Кедендiк койма иесiнiц мiндеттемелерi:

- кедендiк баг~ылауга косымша коймада сактлынатын тауарлардыtу жогалмауын баг~ылау;

- кедендiк баКылаудвгtу жузеге асуын г~иындатпа

- лиг,ензия шарттарыныц орындалуын кадага жане тауар ueлepiнity тауарларга кол жеткiз г~атысты Кеден органдарыныщ мiндетте лерiн орындау;

- ecen ж‘ргiзу мен Кеден органдарына тауар жане айналым женiндегi гу^-~жаттарды тапс рып отыру.

Кедендiк коймада Кеден органы беретiн тауар тiзiмiнен баска кез келген тауарлар сакталуы мумкiн.

Кедендiк коймага койылган тауарларды сак бойынша операциялар жасалуы мумкiн, сонымен кат оларды сатуга даярлык жасау операциялары, мы тауар партияларьш усактау, iрiктеу, кораптау, ка» кораптау, белгiлеу т.б. операциялары.

7. Ба,жсыз сауда дукенiнitу кедендiк режимi кедендiк бакылау мен аэропорт, порт, шекар еткелдерде белшек сауда жасауга арналган. Мунда дендiк баж салыктары жане салык алынбайды. Бажсыз сауда дукенiнiц иесi (курылтайшы казакстандык занды (жеке) тулга бола алады. Ол орталык кеден органынан соган сайкес лицензия керек. Бажсыз дукен иесi кедендiк зандылыктардыщ е желерiн бузган жагдайда органнан берiлген лиценз шак,ыртып алуга немесе токтатуга кук,ыгы бар.

Дукен иесiне мынадай бiрнеше мiндеттер койыла

11. ркiн кедендiк аймак zане еркiн ко режимi кезiнде шетел тауарлары сайкес территор • шекаралар мен орындарда кедендiк бажсыз орнала рылады жане пайдаланылады, ал казакстандътк тауа экспорты, кедендiк режимiне сайкес шыгаруга пай i нылатын импорггарда орналастырылады жане пайд нылады.

Еркiн кедендiк аймак Казакстан Республикас. Министрлер Кабинетi шешiмiмен куралады, оныщ кьь аткаруы кеден зандътлык шартгарьпiа сайкес ке бул шешiм Кайта кайтарылады. Бул жагдайда еркiн дендiк аймак 6 ай аралыгында алынъш тасталады.

Еркiн койма куру ушiн орталык Кеден органь лицензиясы керек, оны зандылыктьщ бузылуы лице ~ны шакырта немесе токтата алады.

Еркiн кедендiк аймак пен еркiн коймаларда кед: баж жане салык жинаудыщ келесi тартiбi бар:

шетел немесе казаг~стандык тауарлар ез риториясына акелiнген кезде телемдер салыщтар алынбайды;

тауарларды ез территориясынан кеде

территорияныщ лалган белiгiне кiргiзгенде

ез территорияларынан сырт жерге шыга б кезде тауарларга кедендiк телемдер мен лыктар теленедi.

12. Тауарларды еtудеу жене оцделген таларды еркiн айналым ушiн кедендiк терри риядан сырт жерлерде шььаарады zене пайдв нады. Бул жагдайда олар кедендiк баждан толык н• се жартылай босатылуы мумкiн.

Ол ушiн кеденнiн арнайы келiсiмi керек, со . катар ендеу мерзiмiн жане етщеу енiмiнiц санын гiлейдi.

Тауарды ендеуге акелген кезде кедендiк теле алынады, бiрак ендеуден кейiн кайтарылады.