Сейфуллин   Сәкен   ( Сәдуақас )   ( 15 . 10 . 1894  ,  қазіргі   Жезқазған   облысы  ,  Ақадыр   ауданы  ,  « Ортау »   совхозының   « Қарашілік »   қыстағы  , — 25 . 2 . 1938) – қазақ   кеңес   жазушысы  ,  қазақ   кеңес   әдебиетінің   негізін   салушы  ,  Қазан   революциясына   қатысқан   ардагер  ,  мемлекет   және   қоғам   қайраткері  ,  1918   жылдан   КПСС   мүшесі . Шағын   дәулетті   саясатшының   жанұясында   туған . Сәкен   Нілдідегі   орыс-қазақ  ,  Ақмоладағы   бастауыш   приход   мектебінде   ( 1905-08 )  ,  үш   класты   қалалық   училищеде   ( 1908-13 )  , Омбыдағы   мұғалімдер   семинариясында   ( 1913-16 )   оқыды . 1914   жылы   Қазан   қаласында   « Өткен   күндер»   атты   тұңғыш   өлеңдер   жинағын   бастырды . Омбыда   қазақ   жастары   ашқан                 « Бірлік »   қауымы   басшыларының   бірі   болды . 1917   жылы   Бұғылыда   мектеп   ашып  ,  орыс   тілінен   сабақ   берді . 1917   жылы   9  наурызда   « Асығып   тез   аттандық »   атты   өлеңін   жазды . Кешікпей   Ақмола   қаласына   ауысып  ,  « Жас   қазақ »  ұйымын   ашты  ,  « Тіршілік »   газетін   шығарысты  ,  үш   айлық   педагогикалық   курсқа   оқытушы   болды .

Сәкен   1917   жылы   қарашада   « Кел  ,  жігіттер »   өлеңін   жазып  ,  Қазан   революциясын   зор   қуанышпен   қарсы   алды . Осы   жылдың   27  желтоқсанында   Ақмола   Совдепінің   президиум   мүшелігіне   сайланды . 1918   жылы   сәуірде         « Жас   қазақ   марсельезасын »   жазып  ,  1   мамырда   « Бақыт   жолына»   атты   пьесасының   премьерасын   көрсетті . 1918   жылы   4   маусымда   ақтардың   көтерілісі   ьолып  ,  Ақмола   Совпедшілері   тұтқындалды . Атаманның   « азап   вагонында »   47   күн   ажалмен   арпалысқан   Сәкен   1919   жылы   3   сәуірде   Колчактың   Омбыдағы   түрмесінен   қашып   шықты . Татарка – Славгород – Павлодар – Баянауыл – Сарыадыр   арқылы   еліне   жетті . Осы   жылдың   желтоқсанында   Әулиеата   қаласына   ( қазіргі   Жамбыл )   келді . 1920   жылы   7   мамырда   Ақмолаға   қайтып   оралып  ,  Атқару   комитеті   председателінің   орынбасары   және   әкімшілік   бөлімінің   меңгерушісі   болды . 1920   жылы   4   қазанда   Қазақтың   Советтік   Автономиялық   Республикасын   жариялаған   Советтердің   1-Құрылтай   съезіне   делегат   болып   қатысып  ,  Орталық   Атқару   Комитеті   Президиумының   мүшесі   болып   сайланды . Жер – су   комиссиясының   жұмысына   және   баспасөз   ісіне   басшылық   етті . Қарашада   Москвада   болып  ,  Советтердің   8-съезіне   қатысты  ,  В . И . Лениннің   ГОЭЛРО   жоспары   туралы   жасаған   баяндамасые   тыңдады . 1922   жылы   « Еңбекші   қазақ »   газетінің   редакторы  ,  халық   ағарту   камиссарының   орынбасары   болды .

Сәкен   бұл   жылдары   қоғамдық   қызметпен   бірге   творчестволық   жұмысқа   белсене   араласты . 1922   жылы   « Асау   тұлпар »   атты   өлеңдер   жинағын  ,  « Қызыл   сұңқарлар »   пбесасын   жариялады . 1923   жылы   30   сәуірде   ұлы   көсемге   арналған   « Ленин »   атты   өлеңін   жазды . 1924   жылы   қаңтарда   В . И . Ленин   қазасына   барған   Қазақстан   делигациясына   басшылық   етті . Осы   жолы            « Қайғылы   хабар »  ,  « Қаралы   күн »   өлеңдерін   жазды  ,          « Известия »   газетінде   « В . И . Ленин   және   оянып   келе   жатқан   Күншығыс »   атты   публицистикалық   мақаласын   жариялады . 1925   жылы   7   сәуірде   Халық   ағарту   камиссарияты   жанындаға   ғылым   орталығының   председателі  ,  12   шілдеде   Қазақтың   пролетар   жазушылары   ассоцияцасының   басшысы   болып   тағайындалды . Сәкен   1926   жылы   БКП   Өлкелік   комитетінің   партия   тарихы   бөлімінің   меңгерушісі . 1927   жылы   Қызылордадағы   халық   ағарту   институтының  ,  Ташкенттегі   қазақ   педагогика   институтының   директоры   болып   жұмыс   істеді . 1927   жылы   шыққан   « Жыл   құсы »   альманахына   басшылық   етті . « Жаңа   әдебиет »   журналын   ашуға   ат   аслысты . 1922   жылдан   бастап   « Қызыл   Қазақстан »   журналында   жариялана   бастаған   « Тар   жол  ,  тайғақ  кешу »   атты   мемуарлық   шығармасын   жеке   кітап   етіп   шығарды . « Жер   қазғандар »   повесін   ( 1927 )  ,             « Тұрмыс   толқынында »   жинағын   ( 1928 )  ,  « Көкшетау »   поэмасын   ( 1929 )   бастырды . 1929   жылы   қазақтың   зиялы   азаматтарына   арнап   ауыз   әдебиеті   үлгілерін   жинау   жөнінде   жазған   « Ашық   хатын »   жариялады . Қазақтың   мемлекеттік   педагогикалық   институтының   доценті   болды . 1932   жылы   « Қазақ   әдебиеті »   атты   тұңғыш   оқулық – хрестоматия   шығарды . 1932   жылы   « Әдебиет   майданы »   журналының   редакторы  ,  1934   жылы   Қазақтың   коммунистік   журналистика   институтының   профессоры   қызметін   атқарды . 1936   жылы   қазақ   әдебиеті   мен   өнерінің   Москвада   өткен   бірінші   он   күндігіне   қатысты . Қазақ   жазушылары   ішінен   тұңғыш   рет   Еңбек   Қызыл   Ту   орденімен   наградталып  ,  шығармашылық   еңбегіне   20   жыл   толуы   мерекеленді .

Сәкен – қазақ   кеңес   әдебиетінің   қарыштап   дамуында   үлкен   роль   атқарған   жаңашыл   ақын . Оның   поэзиясы – Абай   мен   С . Торайғыров   шығармашылығының   заңды   жалғасы   бола   тұрса   да  ,  идеялық-шығармашылық   принціпі   жағынан   айрықша   ерекшелігі   бар   соны   дүние . Сәкен   шығармаларының   идеялық   нысанасы   жаңа   дәуірдің  ,  кеңестік   заманнын   көкейтесті   мәселелерімен   тығыз   ұштасып   жатады . Мұның   өзі – социалистік   реализм   әдебиетінің   негізі  ,  ең   басты   бағыты  ,  айрықша   қадір-қасиеті . Қазақ   даласында   осы   әдебиеттің   туын   бірінші   көтерген   Сәкен   туындылары – бүгінгі   жаңа   өмірдің   жалынды   жаршысы   болған   тарихи   мәңгі   құбылыс . Ленин   партиясының   ұлы   идеяларынан   таусылмас   нәр   алған   Сәкен   өзінің   бар   өнерін   халық   мақсатына  ,  туған   елінің   жарқын   болашағына  арнап  ,  жаңа   заманның   дауылпазы   болды . Абайдан   кейін   қазақ  поэзиясына   жаңалық   қосқандардың   ішінде   оның   орны   бөлек . Қазақ   өленінің   өрнегіне   өзгеріс   енгізу  ,  өлеңнің   ішкі   ырғағын   күшейту  ,  ұйқасты   дауыс   екпініне   бейімдеу  ,  буын   жүйесін   айтар   ойға   бағындыру – Сәкен   поэзиясының   жаңашылдық   сипатын   танытатын   белгілер

Поэзия   саласындағы   алғашқы   қадамын   1914   жылы  шыққан   « Өткен   күндер »   атты   өлеңдер  жинағынан   бастаған   Сәкен   Қазан   революциясының   дауылды   күндерінде  жаңа   идеялық   негізде   түр   мен   мазмұнның   ажырамас   бірлігін   сақтай   білді . « Кел  ,  жігіттер »  ,  « Жас   қазақ   марсельезасы »  ,  « Жұмыскерлерге »  ,  « Жолдастар »  ,  тағы   басқа  саяси   лирикаларын   « Асау   тұлпар »   мен            « Экспресс »   жинақтарына  ұластырып  ,  атақты « Советстан »   поэмасымен   өз   поэзиясының   жаңашыл   сырын   әбден   айқындады . Қазақ   кеңес   әдебиетінің   идеялық   шығармашылығының   қалыптасуының   жарқын   бір   белгісі – « Көкщетау »   поэмасы . Бұл   поэма   Сәкеннің   әдебиетке   қосқан   зор   үлесін   еселей   түсті . Данышпан   В . И . Лениннің   ұлы   бейнесін   жасауды   көздеген   « Альбатрос »   ( 1932   жылы )   пен   жаңа   заманды  бейнелеген                         « Социалистан »   ( 1935   жылы )   поэмалары  ,  азамат   ақынның   әлеуметтік   күрделі   мәселелерді   жасқанбай   жырлап  ,  кезеңнің   қайшылық-қиындықтарын   батыл   айтып   берген   « Қызыл   ат »   ( 1934   жылы )   поэмасы   қазақ   поэзиясының   30   жылдардағы   үлкен   табысы   болды .

Сәкен   поэзиясын   сөз   еткенде  ,  ерекше   назар   аударатын   мәселе – оның   замана   бейнесін   жасауы . Бұл   ұлы   образдың   алғашқы   нақыштары   Сәкеннің   1917   жылғы   өлеңдерінен   басталған . Қазан   револьюциясын   зор   қуанышпен   қарсы   алған   ақын  :  « Кел   жігіттер  ,  болыңдар   ер  ,  жүйткіт  ,  орғыт   тұлпарды »   деп   асау   тұлпардың   жанды   бейнесін   жаңа  заман   образына  балайды . Сәкен   тұлпар   образынан   кейін   отарба   мен   экспресті   шабытпен   жырлауға   көшеді . Мұны   « Советстан »   атты   поэма   тарауларының   тақырыптары   « Отарбада »  ,  « Біздің   тұрмыс – отарбада »  ,  « Советстан – отарба »  ,  « Экспресс »   деп   аталуынан   да  ,  соны   леп  ,  тың   образ   жасау   жолындағы   ізденістерінен   де  ,  жаңа   мазмұнға   сәйкес   жаңа   өлеңдік   түр  ,  нақыштарынан   да   байқауға   болады . Сәкеннің               « Көкшетау »   поэмасы   халық   өмірін   философиялық   терең   толғауымен  ,  қазіргідей   құдыретті           Отаны   бар   бүгінгі   ұрпақтың   алдағы   ұлы   мұратын   айқын   бейнелеуімен   заман   бейнесін   жетілдіре   суреттеген . Кеңес   елінде   социализмнің   негізі   берік   қаланған   шақта   ұлылықтың  ,  өрен   ерліктің   символы – альбатрос   арқылы   кемеңгер   В . И . Ленин   образын   Отан   бейнесіне   айналдыра   жырлауы   Сәкеннің   жаңашылдығын  ,  замана   бейнесін   жасау   жолындағы   ақындық   алғырлығын   танытады . Оның   кеңестік   заманмен   үндес   жаңалығы   мол   тамаша   поэзиясы – қазақ   кеңес   әдебиетінің   үлкен   олжасы .

Сәкеннің   өнерпаздық   тұлғасын   ірілендіріп   көрсететін   поэзия   саласы   болғанымен  ,  оның   қазақ   прозасын   өркендетуге   қосқан   үлесі   де   қомақты . 1917   жылы              « Жұбату »   атты   тұңғыш   көркем   әңгімесін   жазды  ,  « Тар   жол  ,  тайғақ   кешу»   романының   алғашқы   тараулары   1922   жылы   « Қызыл   Қазақстан »   журналында   жарияланды . Бұл – Сәкеннің   прозамен   ерте   шұғылданғанын   көрсетеді . Кейіннен   повеске   айналған   « Айша »   әңгімесі   де   ( 1922 )   осы   журналда   басылды . Екі   тарауы   жарияланып  ,  аяқталмай   қалған   « Қыр   балалары»   атты  көлемді   повесі   де   сол  кезде  туды . Сәкен   әңгіме  ,  очерктерді   былай   қойғанда  ,  бес   повесть   ( « Жер   қазғандар»  ,  1927  ;              « Айша »  ,  1922-35  ;  « Біздің   тұрмыс »   1932-34  ;  « Сол   жылдарда »  ,  « Жемістер »  ,  1935 )  ,  бір   мемуарлық   роман   ( « Тар   жол  ,  тайғақ   кешу »)   жазды . Осы   шығармалардың   ішінде   « Тар   жол  ,  тайғақ   кешу »   мен   « Жер   қазғандардың »   орны   ерекше . Өйткені  ,  бұл   туындылар — өзіне   тән   көркемдік   ерекшеліктерімен   ғана   емес  ,  қазақ   кеңес   әдебиетінің   өмірімен   өзектес   туғандығын  ,  бүгінгі   шындықтың   ұрпақ   үшін   мәнді   екендігін   дәлелдеген   шығармалар . Қазақ   кеңес   әдебиеті   тарихында   « Тар   жол  ,  тайғақ   кешу »   романының   атқарған   ролі   зор . Бұл   тарихи – мемуарлық   шығармада   қазақ   халқының   Қазан   революциясына   қатысқаны  ,  оның   жеңісін   қорғау   жолында   талай   ерлік   көрсеткені  ,  бақытты   өмір   орнатудың   қандай   қиын   өткелдерден   өткені   барынша   нақты   және   тартымды   баяндалған . Сондықтан   да   бұл   роман – революциялық   күрестің   көркем   шежіресі . Ал   осы   халықтық   шығарма  ,  екінші   жағынан  ,  саяси   сауат   ашу   құралы   болды . Мұнда   екі   таптық   идеологияның   күресі   айқын   бейнеленді . Сәкен   шығармасында   нақты   деректерге   сүйнен   отырып  ,  бай   мен   феодалдардың  ,  қазақ   буржуазиясының   сойылын   соққан   ұлтшыл – алашордашылардың   теріс   пиғылы   мен   қастандығын   әшкереледі  ,  маркстік – лениндік   идеологияның   негізгі   қағидаларының   терең   сырларын   халықтың   ерлік   істері   арқылы   танытып  ,  жеңімпаз   идеяның   өміршең   екендігін   дәлелдеді .

Сәкен   драматургия   саласында   да   бір   қыдыру   еңбек   етті . « Бақыт   жолына »   атты   пьесасында   ( 1917 )   жарқын   болашақты   аңсаған   қазақ   жастарының   ой-арманын  ,  тілек-мақсатын   бейнкеледі . Бұл   пьесаның   1918   жылы   мамырда   Ақмола   қаласында   үш   рет   қойылуы – қазақ   драматургиясының   туу   дәуіріндегі   атап   айтарлық   елеулі   әдеби   құбылыс . Қазақ   кеңес   драматургиясының   алғашқы   туындыларының   бірі – Сәкеннің   1920   жылы   жазған            « Қызыл   сұңқарлар »   атты   революцияшыл   драмасы . Мұнда   Еркебұлан   сияқты   революционердің   жарқын   да   жағымды   образы   жасалып  ,  ол   жұрт   үлгі   алатын   өнегелі   бейнеге   айналды . Ұлы   өзгеріс   дәуірінің   өзінде   сол   кезеңнің   қаһармандарын   шығарма   кейіпкерлеріне   айналдыру  ,  шынай   шындықты   даму   барысында  көрсету  ,  жаңа   кеңес   адамның   қалыптасып   келе   жатқан   бейнесін   жасау   қазақ   кеңес   драматургиясындағы   алғашқы   соны   сүрлеу   болды . Сәкен   дарамалары   қазақ   кеңес   әдебиеті   тарихында   өзінің   осы   ерекшеліктерімен   бағалы .

Қазақ   кеңес   әдебиетінің   негізін   салып  ,  өлшеусіз   еңбек  еткен   Сәкен   әдебиеттің   басқа  жанрларында   да   қалам   тербеп  ,  өзінше   үлес   қосты . Сәкен   1914   жылы        « Айқап »   журналында   « Манап   драмасы   туралы »   сын   мақала   жазып  ,  қазақ   әдебиет   сынының   туып  ,  даму   процесіне   белсене   ат  салыса   бастады . « Әдебиет   һәм   оның   бағыттары »   ( 1922  жылы )  ,  « Асау   тұлпар   туралы »   ( 1923   жылы )  ,  « Қазақ   әдебиетінің   қысқаша   тарихы »   ( 1924   жылы )  ,  « Ұлт   театры   туралы »   « Әдебиет   майданында »   ( 1928   жылы )  ,  « Көшпелі   дәуірдегі   қазақ   әдебиетінің   күйлерінен »   ( 1929   жылы )   « Өрлеу   үстінде »   ( 1934   жылы )   тағы   басқа   әдеби-сын   мақалалары  ,  жазушылардың   съездерінде  ,  пленумдарында   жасаған   баяндамалары   мен   сөйлеген   сөздері   Сәкеннің   сыншылдық   ойының   құнарлылығын   және   пәрменділігінің   танытады .

Әдебиеттің   өткендегісі   мен   келешегін   ойлау  ,  бүгінгісін   жат   ықпалдан   қорғау – жауынгер   жазушыға   тән   сипат . Жаңа   әдебиеттің   туып  ,  өркендеу   процесіне   жетекші   бола  білген   революционер   ақын   Сәкен   өзінің   құнарлы   сын   ой-пікірлерін   ең   қажетті  ,  беленді   кезеңдерге   түйіндей  ,  қорытындылай   айтып  ,  жауынгер   жанрдың   қалыптасып  ,  өркен   жаюына   үлкен   көмек   көрсетті . Сонымен   қатар  ,  ол   әдебиет   тарихын   зерттеу  ,  оның   таңдаулы   үлгілерін   жариялау   ісімен  де   көп   шұғылданды . « Қазақтың   ескі   әдебиет   нұсқаларын »             ( 1931 )  ,  « Батырлар   жырын »   ( 1933   жылы )  ,  Ыбырай   Алтынсарин  ,  Ақан   Сері  ,  Ақмолла   тағы   басқа   шығармаларын   жинап   ( 1935   жылы )  ,  бастырып   шығарды . Қазақ   әдебиеттану   ғылымында   Сәкен   жазған   « Қазақ   әдебиеті »   атты   зерттеу   еңбектің   мәні   зор . Бұл   кітап – жоғары   оқу   орнына   арналған   оқу   құралы   болуының   үстіне   дәуір   таңбасын   берік   сақтаған  ,  қазақ   кеңес   әдебиеті   мен   әдебиеттану   ғылымының   өркендеу   процесінің   көптеген   шындығын   айқын   көрсететін   туынды . Маркстік-лениндік   методологияға   сүйіне   отырып  ,  Сәкен   осы   еңбегінде   қазақтың   ауыз   әдебиетін   ғылыми   жүйемен   талдады  ,  дұрыс   қорытындылар   жасады . Ауыз   әдебиетінің   жанрларын   саралып  ,  батырлар   жырының   туу  ,  өркендеу   барысын   халық   тарихымен   сабақтастыра   зерттеді . Бұл   туынды – күні   бүгінге   дейін   өзінің   ғылыми   да   практикалық   мәнін   жоймаған  ,  қазақ   фольклористикасының   негізіне   қаланған   шығарма   және   қазақ   әдебиеттану   ғылымының   қалыптасу   процесіне   Сәкеннің   қосқан   үлесінің   зор   екендігін   танытатын   зерттеу  еңбек . Қазақ   кеңес   публицистикасын   өркендетуге   де   Сәкен   белсене   қатысты .

Қазақ   кеңес   әдебиетінің   туын   көтеріп  ,  негізін   салған  ,  идеялық   жағынан   берік   қалыптасуына   еңбек   сіңірген   қайреткер  ,  ақын  ,  жазушы  ,  сыншы  ,  ғалым   Сәкен                     « қазақ   әдебиетіндегі   жаңа   дәуірдің   көш   бастары »                       ( Сәбит   Мұқанов )   болды . Қазіргі   уақытта   оның   кейбір   шығармалары   Кеңес   Одағы   халықтарының   бірқатар   тілдеріне   аударылып   басылды . 1974   жылы   Қазақстанда  ,  одан   тыс   жерлерде   Сәкеннің   туғанына   80   жыл   толған   мерей   тойы   кеңінен   аталып   өтті . Қазақ   ақын-жазушылары   Сәкеннің   өмірі   мен   шығармашылық   жолын   суреттейтін   көркем   шығармалар   ( Сәбит   Мұқановтың                 « Сәкен   Сейфуллин »   пьесасы  ,  Ғабит   Мүсіреповтың   « Кездеспей   кеткен   бір   бейне »   повесі  ,  Ә . Тәжібаевтың   « Монологтар »   поэмасы   тағы   басқалар )   жазды .