Өнімнің өзіндік құнының құрамындағы тікелей еңбек шығындары ең үлкен үлесін алады және өзіндік құнның қалыптасуына әсері зар.

Жалпы тікелей еңбек ақы соммасына ө тауарлы өнім өндіру көлемі оның құрылымына және жеке өнімнің шығын деңгейіне әсер етеді.

Сонымен қатар 1 адам сағатқа есептелген еңбек ақы деңгейіне және еңбек сиымдылығына байланысты болады.

Жалпы еңбек ақы деңгейіне факторлердің әсерін келесі сцретте көрсетеміз.

Тікелей еңбек ақы шығындарының өзгерісіне факторлардың әсерін есепке алу.

1. Өнім өндірудегі тікелей еңбек ақы соммасы (2003 жыл бойынша)

∑ (VВП_{і пл} х УТЕ_{і пл} х ОТ_{і пл}) = 1005,4х 1,311х370,9 = 488954,2 млн теңге

1. Өнім көлемінің нақты деңгейі өнім құрылымының жоспарлы деңгейімен есептелгендн

∑ (VВП_{і пл}х УТЕ_{і пл}хОТ_{і пл})хК_mn = (1005,4 х1,311х370,9)х1,69 =826199,85

млн теңге

1.  Нақты өнім көлемімен жоспарлы еңбек ақы шығын деңгейі бойынша

∑ (VВП_{і ф} х УТЕ_{і пл} хОТ_{і пл}) = (1763,0х1,311х370,9) = 857258,57 млн теңге

1. Өнім көлемі және еңбек сиымдылығы нақты жағдайдағы жоспарлы еңбек ақы шығын

∑ (VВП_{і ф} х УТЕ_{і ф} х ОТ_{і пл}) = 1763,0х0,746х370,9 = 487806,94млн теңге

1. Нақты еңбек ақы шығыны

∑ (VВП_{і ф} х УТЕ_{і ф} х ОТ_{і ф}) = 1763,0х0,746х389,5 = 512319,9 млн теңге

Өнім өндірудегі еңбек ақы шығындарының өзгерісіне әсер етуші факторлерге тоқталатын болсақ.

1. Өнім көлемінің әсерінен

∆ ЗП_ВП = 826199,85 – 488954,2 = 337245,65 млн теңге

1. Өнім өндіру құрылымының әсерінен

∆ ЗП_стр = 857258,57 – 826199,85 = 31058,72 млн теңге

1. Өнімнің еңбек сиымдылығы өзгерісі әсерінен

∆ ЗП_ут.е = 487806,94 – 857258,57 = — 369451,63 млн теңге

1. Еңбек ақы деңгейінің өзгерісі

∆ ЗП_от = 512319,9 – 487806,94 = 24512,96 млн теңге

Сонымен еңбек ақы қорының өзгерісі

∆ ЗП = ∆ЗП_ВП + ∆ЗП_стр + ∆ЗП_ут.е + ∆ЗП_от =

= 337245,65 + 31058,72 + (-369451,63) + 24512,96 = 23365,7млн теңге

Осы есептулерді кесте түрінде келтіреміз.

Кесте 2.3.3

Тікілей еңбек ақы шығындарының деңгейіне факторлы талдау

Өнім түрі	Өнім көлемі, млн.тенге		Еңбек сиымдылығы 1 адам, сағат		Орташа сағ-қ еңбек ақы		Еңбек ақының өзгерісі
	2003 жыл	2004 жыл	2003 жыл	2004 жыл	2003 жыл	2004 жыл	Бар- лығы	Өның ішінде
								VВП	УТЕ	ОТ
Мұнай	1005,4	1763,0	1,311	0,746	370,9	389,5	23365,7	337245,65	-369451,6	24512,96

Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай еңбек ақының өзгеруіне әсер етуші факторлер өнім көлемінің әсерінен 337245,63 млн теңгеге еңбек ақы көбейсе, еңбек сиымдылығының әсерінен 369451,6 млн теңгеге еңбек ақы төмендеген. Себебі еңбек сиымдылығының деңгейі 2004 жылы 2003 жылғы қарағанда 0,565 адам сағатқа кемуі әсер етіп отыр. Ал орташа сағаттық еңбек ақының әсерінен 24512,96 млн теңгеге еңбек ақы шығын көбейген. Сонымен жоғарыда аталған 3 фактордың әсерінен еңбек шығыны 23365,7 млн теңгеге көбейген.